Demokratik Sol Parti Genel Başkanı İstanbul Milletvekili Bülent Ecevit, Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkanı Osmaniye Milletvekili Devlet Bahçeli ile Anavatan Partisi Genel Başkanı Rize Milletvekili Mesut Yılmaz ve 342 Milletvekilinin; Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 143 üncü Maddesinin Değiştirilmesine Dair Kanun Teklifi ve

Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Devlet Güvenlik Mahkemelerini düzenleyen 143 üncü maddesinin değiştirilmesine ilişkin Kanun Teklifimiz gerekçesiyle birlikte ilişikte sunulmuştur.

Gereğini saygıyla arz ederiz.
 

	Bülent Ecevit	Devlet Bahçeli	Mesut Yılmaz
	İstanbul	Osmaniye	Rize
	Demokratik Sol Parti	Milliyetçi Hareket Partisi	Anavatan Partisi
	Genel Başkanı	Genel Başkanı	Genel Başkanı
	İbrahim Yavuz Bildik	Mehmet Ali Bilici	Mehmet Metanet Çulhaoğlu
	Adana	Adana	Adana
	Tayyibe Gülek	Ali Halaman	Adnan Fatin Özdemir
	Adana	Adana	Adana
	Musa Öztürk	Ali Tekin	İsmet Vursavuş
	Adana	Adana	Adana
	Recai Yıldırım	Mahmut Bozkurt	Hasari Güler
	Adana	Adıyaman	Adıyaman
	Abdülkadir Akcan	Müjdat Kayayerli	Halil İbrahim Özsoy
	Afyon	Afyon	Afyon
	Mehmet Telek	Gaffar Yakın	Yaşar Eryılmaz
	Afyon	Afyon	Ağrı
	Nidai Seven	Kürşat Eser	Sadi Somuncuoğlu
	Ağrı	Aksaray	Aksaray
	Gönül Saray Alphan	Adnan Uçaş	Nejat Arseven
	Amasya	Amasya	Ankara
	Mehmet Arslan	Koray Aydın	Oğuz Aygün
	Ankara	Ankara	Ankara
	Melda Bayer	Şevkat Çetin	Sedat Çevik
	Ankara	Ankara	Ankara
	Birkan Erdal	Uluç Gürkan	Ali Işıklar
	Ankara	Ankara	Ankara
	H. Tayfun İçli	Abdurrahman Küçük	Hayrettin Özdemir
	Ankara	Ankara	Ankara
	Esvet Özdoğdu	Yücel Seçkiner	M. Zeki Sezer
	Ankara	Ankara	Ankara
	Aydın Tümen	Hikmet Uluğbay	Şevket Bülent Yahnici
	Ankara	Ankara	Ankara
	Cengiz Aydoğan	İbrahim Gürdal	Osman Müderrisoğlu
	Antalya	Antalya	Antalya
	Ahmet Sancar Sayın	Metin Şahin	Tunca Toskay
	Antalya	Antalya	Antalya
	Nesrin Ünal	Mustafa Vural	Faruk Demi
	Antalya	Antalya	Ardahan
	Ergün Bayrak	Cengiz Altınkaya	Ertuğrul Kumcuoğlu
	Artvin	Aydın	Aydın
	Bekir Ongun	Ali Uzunırmak	Yüksel Yalova
	Aydın	Aydın	Aydın
	Aydın Gökmen	Numan Gültekin	Agah Oktay Güner
	Balıkesir	Balıkesir	Balıkesir
	Hüseyin Kalkan	Tamer Kanber	M. Güven Karahan
	Balıkesir	Balıkesir	Balıkesir
	Zeki Çakan	Cafer Tufan Yazıcıoğlu	Ataullah Hamidi
	Bartın	Bartın	Batman
	Şaban Kardeş	Hüseyin Arabacı	Edip Safder Gaydalı
	Bayburt	Bilecik	Bitlis
	İbrahim Halil Oral	Avni Akyol	Mustafa Karslıoğlu
	Bitlis	Bolu	Bolu
	Ersoy Özcan	Süleyman Coşkuner	Hasan Macit
	Bolu	Burdur	Burdur
	Ali Arabacı	Ali Rahmi Beyreli	Fahrettin Gülener
	Bursa	Bursa	Bursa
	Hayati Korkmaz	Orhan Ocak	Burhan Orhan
	Bursa	Bursa	Bursa
	Recep Önal	Kenan Sönmez	Orhan Şen
	Bursa	Bursa	Bursa
	Turhan Tayan	Ertuğrul Yalçınbayır	Mustafa Cumhur Ersümer
	Bursa	Bursa	Çanakkale
	Sadık Kırbaş	Sıtkı Turan	Hakkı Duran
	Çanakkale	Çanakkale	Çankırı
	İrfan Keleş	Abdulhaluk Mehmet Çay	Melek Denli Karaca
	Çankırı	Çorum	Çorum
	Vahit Kayırıcı	Beyhan Aslan	Salih Erbeyin
	Çorum	Denizli	Denizli
	Hasan Erçelebi	Ali Keskin	Mehmet Kocabatmaz
	Denizli	Denizli	Denizli
	Nurettin Dilek	Abdulbaki Erdoğmuş	Sebğatullah Seydaoğlu
	Diyarbakır	Diyarbakır	Diyarbakır
	Abdulsamet Turgut	Evren Bulut	Ali Ahmet Ertürk
	Diyarbakır	Edirne	Edirne
	Mustafa İlimen	Şadan Şimşek	Mustafa Gül
	Edirne	Edirne	Elazığ
	Mihrali Aksu	Mücahit Himoğlu	İsmail Köse
	Erzincan	Erzurum	Erzurum
	Cezmi Polat	Necati Albay	Mehmet Mail Büyükerman
	Erzurum	Eskişehir	Eskişehir
	İbrahim Yaşar Dedelek	Mahmut Erdir	Süleyman Servet Sazak
	Eskişehir	Eskişehir	Eskişehir
	Mehmet Ay	Ali Ilıksoy	Ali Özdemir
	Gaziantep	Gaziantep	Gaziantep
	Mustafa Rüştü Taşar	Mehmet Hanifi Tiryaki	Mustafa Yılmaz
	Gaziantep	Gaziantep	Gaziantep
	Hasan Akgün	Burhan Kara	Mustafa Yaman
	Giresun	Giresun	Giresun
	Bedri Yaşar	Evliya Parlak	Mecit Piruzbeyoğlu
	Gümüşhane	Hakkâri	Hakkâri
	Namık Kemal Atahan	Hakkı Oğuz Aykut	Süleyman Turan Çirkin
	Hatay	Hatay	Hatay
	Ali Günay	Levent Mıstıkoğlu	Mehmet Şandı
	Hatay	Hatay	Hatay
	Mehmet Nuri Tarhan	Abbas Bozyel	Osman Gazi Aksoy
	Hatay	Iğdır	Isparta
	Erkan Mumcu	Mustafa Zorlu	Ali Er
	Isparta	Isparta	İçel
	Ali Güngör	Yalçın Kaya	Hidayet Kılınç
	İçel	İçel	İçel
	Enis Öksüz	Edip Özgenç	Akif Serin
	İçel	İçel	İçel
	Cahit Tekelioğlu	Rüştü Kazım Yücelen	Fadlı Ağaoğlu
	İçel	İçel	İstanbul
	Bülent Akarcalı	Ziya Aktaş	Erol Al
	İstanbul	İstanbul	İstanbul
	Ahat Andican	Aydın Ayaydın	İsmail Aydınlı
	İstanbul	İstanbul	İstanbul
	Şamil Ayrım	Rıdvan Budak	Nami Çağan
	İstanbul	İstanbul	İstanbul
	Ahmet Çakar	Perihan Yılmaz	Mustafa Düz
	İstanbul	İstanbul	İstanbul
	Yücel Erdener	Bülent Ersin Gök	Mehmet Gül
	İstanbul	İstanbul	İstanbul
	Zafer Güler	Ahmet Güzel	Ediz Hun
	İstanbul	İstanbul	İstanbul
	Mehmet Ali İrtemçelik	Yılmaz Karakoyunlu	Nazire Karakuş
	İstanbul	İstanbul	İstanbul
	Cavit Kavak	Osman Kılıç	Emre Kocaoğlu
	İstanbul	İstanbul	İstanbul
	M. Tahir Köse	Aydın Menderes	Hüseyin Mert
	İstanbul	İstanbul	İstanbul
	Nesrin Nas	Nazif Okumuş	Esat Öz
	İstanbul	İstanbul	İstanbul
	H. Hüsamettin Özkan	Sühan Özkan	Bozkurt Yaşar Öztürk
	İstanbul	İstanbul	İstanbul
	Mehmet Pak	Necdet Saruhan	Sulhiye Serbest
	İstanbul	İstanbul	İstanbul
	Bahri Sipahi	Murat Sökmenoğlu	Ahmet Tan
	İstanbul	İstanbul	İstanbul
	Güneş Taner	Sadettin Tantan	Erdoğan Toprak
	İstanbul	İstanbul	İstanbul
	Şadan Tuzcu	Masum Türker	Mustafa Verkaya
	İstanbul	İstanbul	İstanbul
	Süleyman Yağız	Cahit Savaş Yazıcı	Güler Aslan
	İstanbul	İstanbul	İzmir
	Saffet Başaran	Burhan Bıçakçıoğlu	B. Suat Çağlayan
	İzmir	İzmir	İzmir
	Işın Çelebi	Mehmet Çümen	Salih Dayıoğlu
	İzmir	İzmir	İzmir
	Şükrü Sina Gürel	Yusuf Kırkpınar	Hasan Metin
	İzmir	İzmir	İzmir
	Atilla Mutman	Sümer Oral	Mehmet Özcan
	İzmir	İzmir	İzmir
	Işılay Saygın	Rifat Serdaroğlu	Rahmi Sezgin
	İzmir	İzmir	İzmir
	Suha Tanık	Ahmet Kenan Tanrıkulu	Hakan Tartan
	İzmir	İzmir	İzmir
	Kemal Vatan	Oktay Vural	Ali Doğan
	İzmir	İzmir	Kahramanmaraş
	Mehmet Kaya	Edip Özbaş	Nevzat Taner
	Kahramanmaraş	Kahramanmaraş	Kahramanmaraş
	Erol Karan	İlhami Yılmaz	Hasan Çalış
	Karabük	Karabük	Karaman
	Fikret Ünlü	İlhan Aküzüm	Arslan Aydar
	Karaman	Kars	Kars
	Çetin Bilgir	Murat Başesgioğlu	M. Hadi Dilekçi
	Kars	Kastamonu	Kastamonu
	Mehmet Serdaroğlu	İsmail Cem	Sabahattin Çakmakoğlu
	Kastamonu	Kayseri	Kayseri
	Hasan Basri Üstünbaş	Sadık Yakut	Osman Durmuş
	Kayseri	Kayseri	Kırıkkale
	Nihat Gökbulut	Nural Karagöz	Cemal Özbilen
	Kırıkkale	Kırklareli	Kırklareli
	Necdet Tekin	Mustafa Haykır	Ramazan Mirzaoğlu
	Kırklareli	Kırşehir	Kırşehir
	Fikret Tecer	Mehmet Nacar	Ahmet Arkan
	Kırşehir	Kilis	Kocaeli
	Halil Çalık	Cumali Durmuş	Sefer Ekşi
	Kocaeli	Kocaeli	Kocaeli
	M. Turhan İmamoğlu	Kemal Köse	Faruk Bal
	Kocaeli	Kocaeli	Konya
	Abdullah Turan Bilge	Ali Gebeş	Mustafa Sait Gönen
	Konya	Konya	Konya
	Mehmet Emrehan Halıcı	Ömer İzgi	Hasan Kaya
	Konya	Konya	Konya
	Mehmet Keçeciler	Kadir Görmez	Emin Karaa
	Konya	Kütahya	Kütahya
	Seydi Karakuş	Miraç Akdoğan	Basri Coşkun
	Kütahya	Malatya	Malatya
	Namık Hakan Durhan	Tevfik Ahmet Özal	Hüseyin Akgül
	Malatya	Malatya	Manisa
	Mustafa Enöz	Ekrem Pakdemirli	Ali Serdengeçti
	Manisa	Manisa	Manisa
	Süleyman Çelebi	Ömer Ertaş	Mustafa Kemal Tuğmaner
	Mardin	Mardin	Mardin
	Tunay Dikmen	Metin Ergun	Hasan Özyer
	Muğla	Muğla	Muğla
	Nazif Topaloğlu	Fikret Uzunhasan	Erkan Kemaloğlu
	Muğla	Muğla	Muş
	İsmail Çevik	Mükremin Taşkın	Eyüp Doğanlar
	Nevşehir	Nevşehir	Niğde
	Mükerrem Levent	İhsan Çabuk	Cemal Enginyurt
	Niğde	Ordu	Ordu
	Sefer Koçak	Hasan Fehmi Konyalı	Şükrü Yürür
	Ordu	Ordu	Ordu
	Birol Büyüköztürk	Mehmet Kundakçı	Ahmet Kabil
	Osmaniye	Osmaniye	Rize
	Ş. Ramis Savaş	Ersin Taranoğlu	Osman Fevzi Zihnioğlu
	Sakarya	Sakarya	Sakarya
	Yekta Açıkgöz	Ahmet Aydın	Tarık Cengiz
	Samsun	Samsun	Samsun
	Mehmet Çakar	Vedat Çınaroğlu	Şenel Kapıcı
	Samsun	Samsun	Samsun
	Nizamettin Sevgili	Metin Bostancıoğlu	Yaşar Topçu
	Siirt	Sinop	Sinop
	Mehmet Ceylan	Hüsnü Yusuf Gökalp	M. Cengiz Güleç
	Sıvas	Sıvas	Sıvas
	Eyyüp Cenap Gülpınar	Mehmet Güneş	Mehmet Salih Yıldırım
	Şanlıurfa	Şanlıurfa	Şırnak
	Fevzi Aytekin	Bayram Fırat Dayanıklı	Enis Sülün
	Tekirdağ	Tekirdağ	Tekirdağ
	Ahmet Zamantılı	Hasan Hüseyin Balak	Lütfi Ceylan
	Tekirdağ	Tokat	Tokat
	Reşat Doğru	Eyüp Aşık	Ali Kemal Başaran
	Tokat	Trabzon	Trabzon
	Orhan Bıçakçıoğlu	Nail Çelebi	Hikmet Sami Türk
	Trabzon	Trabzon	Trabzon
	Bekir Gündoğan	Hasan Özgöbek	Mehmet Yaşar Ünal
	Tunceli	Uşak	Uşak
	Armağan Yılmaz	Mustafa Bayram	Ayhan Çevik
	Uşak	Van	Van
	Kamran İnan	Yaşar Okuyan	Hasan Suna
	Van	Yalova	Yalova
	Ahmet Erol Ersoy	Lütfullah Kayalar	Mesut Türker
	Yozgat	Yozgat	Yozgat
	Şuayip Üşenmez	Veysel Atasoy	Tahsin Boray Baycık
	Yozgat	Zonguldak	Zonguldak
	İsmail Hakkı Cerrahoğlu	Hasan Gemici	Ömer Üstünkol
	Zonguldak	Zonguldak	Zonguldak
	Hamdi Baktır	Muzaffer Çakmaklı
	Kayseri	Şanlıurfa

 
 
 

Anayasanın 143 üncü maddesinin değiştirilmesine dair kanun teklifine katılıyor ve imza koyuyorum.

Gereğini arz ederim. 10.6.1999

Emin Karaa

Kütahya

Bilindiği üzere, 1982 Anayasasının 143 üncü maddesinde, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğü, hür demokratik düzen ve nitelikleri Anayasada belirtilen Cumhuriyet aleyhine işlenen ve doğrudan doğruya Devletin iç ve dış güvenliği ilgilendiren suçlara bakmakla görevli Devlet Güvenlik Mahkemelerinin kurulması öngörülmüştür.

Anayasanın 143 üncü ve 2845 sayılı Devlet Güvenlik Mahkemelerinin Kuruluş ve Yargılama Usulü Hakkında Kanunun 3, 4 ve 5 inci maddelerine göre, Devlet Güvenlik Mahkemelerinde, bir başkan, iki asıl ve iki yedek üye ile Cumhuriyet başsavcısı ve yeteri kadar Cumhuriyet savcısı bulunmaktadır. Başkan, bir asıl ve bir yedek üye ile Cumhuriyet başsavcısı, birinci sınıfa ayrılmış hâkim ve Cumhuriyet savcıları arasından; bir asıl ve bir yedek üye, birinci sınıf askerî hâkimler arasından; Cumhuriyet savcıları ise diğer Cumhuriyet savcıları ve askerî hâkimler arasından özel kanunlarında gösterilen usule göre atanmaktadır.

Ayrıca Anayasanın 143 üncü maddesinin son fıkrası hükmüne göre, Devlet Güvenlik Mahkemelerinin yargı çevresine giren bölgelerde sıkıyönetim ilân edilmesi halinde bu bölgelerle sınırlı olmak üzere kanunla belirlenen esaslara göre Devlet Güvenlik Mahkemesi Sıkıyönetim Askerî Mahkemesine dönüştürülebilmektedir.

Ancak, gerek ulusal, gerek uluslararası hukukta kaydedilen gelişmeler ve değişmeler karşısında, bu gelişme ve değişmelere koşut olarak Devlet Güvenlik Mahkemelerinin yapısal oluşumunu yeniden düzenlemek amacıyla Anayasanın 143 üncü maddesinde değişiklik öngören bu Teklif verilmiştir.

Teklifte, Devlet Güvenlik Mahkemesi başkan, asıl ve yedek üyeleri ile Cumhuriyet başsavcılarının birinci sınıfa ayrılmış hâkim ve Cumhuriyet savcıları arasından, Cumhuriyet savcılarının ise diğer Cumhuriyet savcıları arasından Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca özel kanununda gösterilen usule göre dört yıl için atanmaları ve süresi bitenlerin de yeniden atanabilmeleri öngörülmektedir.

Ayrıca Devlet Güvenlik Mahkemelerinin yapısal durumları değiştirildiği ve sadece adlî yargı hâkimlerinden oluşturulduğu cihetle, sıkıyönetim ilânı halinde yalnızca adlî yargı hâkimlerinden oluşan mahkemenin Sıkıyönetim Askerî Mahkemesi haline dönüşmesi söz konusu olamayacağından maddenin son fıkrası yürürlükten kaldırılmaktadır. Ancak, sıkıyönetim ilânını gerektiren olaylar, genelde Devlet Güvenlik Mahkemesinin görev alanına giren bir kısım suçları da kapsadığı cihetle, sıkıyönetim veya savaş halinde Sıkıyönetim Askerî Mahkemeleri ile Devlet Güvenlik Mahkemeleri arasında görev yönünde bir ihtilâf çıkmaması için, “Ancak, sıkıyönetim ve savaş haline ilişkin hükümler saklıdır.” şeklindeki bir cümlenin maddenin birinci fıkrasına eklenmesi öngörülmektedir.

Anayasa Komisyonu Raporu

Türkiye Büyük Millet Meclisi Anayasa Komisyonu 14.6.1999 Esas No. : 2/9 Karar No. : 2

Başkanlığınızca, 9.6.1999 tarihinde Esas Komisyon olarak Anayasa Komisyonuna gönderilen “Demokratik Sol Parti Genel Başkanı İstanbul Milletvekili Bülent Ecevit, Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkanı Osmaniye Milletvekili Devlet Bahçeli ile Anavatan Partisi Genel Başkanı Rize Milletvekili MesutYılmaz ve 342 Milletvekilinin; Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 143 üncü Maddesinin Değiştirilmesine Dair Kanun Teklifi (2/9) “Komisyonumuzun 10.6.1999 tarihli ikinci toplantısında Adalet Bakanı Sayın Hikmet Sami Türk ve diğer yetkililerin katılımıyla görüşülmüştür.

Teklifle; Devlet Güvenlik Mahkemesi Başkan, asıl ve yedek üyeleri ile Cumhuriyet Başsavcılarının birinci sınıfa ayrılmış hâkim ve cumhuriyet savcıları arasından, cumhuriyet savcılarının ise diğer cumhuriyet savcıları arasından Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca özel kanununda gösterilen usule göre dört yıl içinde atanmaları ve süresi bitenlerin de yeniden atanabilmeleri öngörülmekte; bir asıl ve bir yedek üyenin askerî hâkimler arasından seçileceğine dair hüküm kaldırılmaktadır. Teklifte, ayrıca; sıkıyönetim veya savaş halinde, sıkıyönetim Askerî Mahkemeleri ile Devlet Güvenlik Mahkemeleri arasında görev yönünden ihtilaf çıkmaması için “Ancak, sıkıyönetim ve savaş haline ilişkin hükümler saklıdır” cümlesi maddenin birinci fıkrasına eklenmektedir.

Anayasamızın 143 üncü maddesinin birinci fıkrasında “Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğü, hür demokratik düzen ve nitelikleri Anayasada belirtilen Cumhuriyet aleyhine işlenen ve doğrudan doğruya Devletin iç ve dış güvenliğini ilgilendiren suçlara bakmakla görevli Devlet Güvenlik Mahkemeleri kurulur.” hükmü yer almaktadır. Sözkonusu bu maddenin değiştirilmesini öngören Teklifin, tümü üzerinde yapılan görüşmelerde;

Adalet Bakanı, SayınHikmet Sami Türk tarafından;

– Devlet Güvenlik Mahkemelerinin 1961 Anayasasında 1973 yılında yapılan bir değişiklikle hukukumuza girdiği, 1975 yılında Anayasa Mahkemesinin biçim yönünden Devlet Güvenlik Mahkemelerini kuran yasayı iptal ettiği; Bu mahkemeler olmaksızın geçen bir dönemin ardından 1982 Anayasasında yeniden yer aldığı,

– Devlet Güvenlik Mahkemelerinin 1982 Anayasasında uzmanlık mahkemesi olarak öngörüldüğünün gerekçeden anlaşıldığı,

– Devlet Güvenlik Mahkemelerinin ilk derece mahkemesi olduğu ve temyiz merciinin Yargıtay olduğu ve bu nedenle askerî mahkeme olmadığı,

– Türkiye’nin, kısaca Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesini ilk kabul eden ülkelerden biri olduğu bunun yanısıra Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin yetkisinin bağlayıcı olarak kabul ettiği ve bunun sonucu hukukumuzun bir parçası haline geldiği,

– Avrupa İnsan Hakları Komisyonu ve Mahkemeye taşınan davalarda Devlet Güvenlik Mahkemelerinin bünyesinde yeralan Askerî Hâkimler nedeniyle şikayet ve eleştiri konusu olduğu, bu şekliyle bağımsız ve tarafsız hâkim ilkesiyle bağdaşmadığı yönünde mahkeme kararları olduğu,

Belirtilmiştir.

SayınTürk devamla Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin, Türkiye’nin iç ve dış güvenliğini korumak bakımından Devlet Güvenlik Mahkemelerini kurmasını kendi tercihi olduğunu belirttiğini ancak konunun kanunla kurulmuş mahkemelerde bağımsız ve adil yargılanma açısından tartışıldığını vurgulamışlardır.

Devlet Güvenlik Mahkemelerindeki askerî hâkim üyelerin askerî disipline tâbi olma, ordudaki hiyerarşi nedeniyle halen orduya bağlı olup üstlerinden emir alma, atanmalarının idarî yetkililer ve ordu tarafından yapılması ve görev sürelerinin tartışılması itibariyle bağımsız ve tarafsız olmadıkları endişesi objektif olarak doğrulanmış sayılabileceği ve yargıtaydaki prosedürün bu endişeleri gidermeye yeterli olmadığı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarında yer almıştır.

Sayın Bakan, sonuç olarak iç hukukumuzu kabul ettiğimiz uluslararası normlara uygun hale getirme ve 21 inci yüzyıla bu gelişmeleri ve değişimleri sağlayarak girmemizin zorunlu olduğunu, teklifle öngörülen değişikliğin bu yönde mütevazi ama gerekli ve isabetli bir adım olacağını belirtmişlerdir.

Teklifle öngörülen değişiklik lehindeki konuşmalarda;

– Devlet Güvenlik Mahkemelerinin kurulduğundan bu yana tartışma konusu olduğu ve özellikle askerî üyelerin atamaları nedeniyle eleştirildiğini,

– Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin sadece Türkiye değil, başka ülkelerle ilgili kararlarında da bu kriterleri objektif olarak koyduğu; ihmalin bu yorumları iç hukukunuza aksettirilmede ortaya çıktığı,

– Askerî hâkim ve savcıların aslında bağımsız, tarafsız ve oldukça başarılı oldukları ancak imzamız olan uluslararası sözleşmelere uyum sağlama zorunluluğumuz nedeniyle Devlet GüvenlikMahkemelerinin yapısında bu değişikliğin zorunlu olduğu,

– Komisyondan ya da Divandan alınacak her kararın, Türkiye’de insan haklarının gelişmesine katkısının büyük olacağı ve Türkiye’deki mevcut sistemin aksak noktalarının ortaya çıkmasının sağlayacağı, Komisyon ve Divan kararları ile sözleşmenin ulusal düzeyde uygulanabilirliğinin hergün bir daha arttığı, sözleşmenin soyut kurallarının biraz daha somutlaştığı ifade edilmiştir. Bu gelişmenin saptanmasının, ancak Komisyon ve Divan içtihadının yakından izlenmesi ile mümkün olacağı, sözleşmeyi iç hukukta uygularken ve sözleşme kurallarının yorumunda daima Komisyon ve Divan içtihadlarını gözönünde bulundurmak gereğine dikkat çekilmiştir.

Teklifle öngörülen değişikliğe karşı görüşlerde ise;

– Devlet Güvenlik Mahkemelerinin sıkıyönetim-savaş ve olağanüstü hal ilan edilen zemin ve zamanlarda görev yapması gerektiği,

– Devlet Güvenlik Mahkemelerinin bünyesinde yeralan askerî hâkimlerin görevine son verilmesiyle sorunun çözümlenemeyeceği, Devlet Güvenlik Mahkemelerinin hukuk sistemimizden tamamen çıkarılması gerektiği,

– Devlet Güvenlik Mahkemelerinin gerekçede yer aldığı gibi süratli işlemediği ve uzmanlık gerektirmediği, bu nedenle görev alanına giren konularda Ağır Ceza Mahkemelerinin görev yapabilecği,

– Sivil kişilerin askerî mahkemelerde yargılanmasının adil olmayacağı, Devlet Güvenlik Mahkemelerinin Anayasal devletin mahkemeleri olmadıkları ancak Anayasalı devletin mahkemeleri olabileceği, ihtisas mahkemeleri olmadıkları, diğer mahkemelerden daha süratli çalışmadıkları ve karma-olağan dışı sui generis bir mahkeme tipi olduğu belirtilmiştir.

– Teklif aleyhindeki görüşlere cevaben;

– Devlet Güvenlik Mahkemelerinin özel nitelikte olduğu; tıpkı Ticaret Mahkemeleri, İş Mahkemeleri, Kadastro Mahkemelerinde olduğu gibi özel eğitim programı olmadığı ama ele aldıkları konular nedeniyle başkan ve üyelerinin birinci sınıfa ayrılan hâkim ve savcılar arasından seçildiği ve bunun da bir güvence olduğu,

– Devlet Güvenlik Mahkemelerinin özel olarak korunan mahkemeler olduğu ve devamında görev alanı itibariyle gereklilik olduğu,

– Yargı bağımsızlığının hâkimle özdeşleşmemesi gerektiği ancak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Devlet Güvenlik Mahkemelerinin varlığını değil sadece askerî üyelerini tartıştığı belirtilmiştir. Ayrıca Anayasa Mahkemesinde Devlet Güvenlik Mahkemelerin Anayasal dayanağı olmadığı yönündeki eleştiri ve iddiaları bertaraf etmek üzere Anayasal zemine oturtulduğu,

- Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünün korunmasının Anayasada sıkça geçtiği ve Devlet Güvenlik Mahkemelerin de bu amaca yönelik olarak öngörüldüğünün,

Altı çizilmiştir.

Teklifin tümü üzerinde yapılan görüşmelerden sonra oy çokluğu ile maddelere geçilmesi kabul edilmiştir.

1 inci Madde üzerinde yapılan görüşmelerde Devlet Güvenlik Mahkemelerinin hukuk sistemimizden çıkarılması, Devlet Güvenlik Mahkemelerinin kanunla kurulması ve Devlet Güvenlik Mahkemelerinin kurulabileceği yönündeki önergeler tümü üzerinde belirtilen görüşlerden hareketle oy çokluğu ile reddedilmiştir.

Türkiye’nin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesini, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin yorumları dahil bağlayıcı yetkisini, kanunla kabul etmesinin, iç hukukunda bu doğrultuda değişiklikler yapmasını zorunlu kıldığı ve bu yansımanın en kısa süre de gerçekleştirilmesi gereği bir kere daha ifade edilmiştir.

Yapılan görüşmelerden; sonra teklifin birinci, ikinci maddeleri ile tümü oya sunulmuş ve oy çokluğu ile kabul edilmiştir.

Raporumuz Genel Kurulun onayına sunulmak üzere Yüksek Başkanlığa saygı ile sunulur.
 

	Başkan	Başkanvekili
	Ertuğrul Yalçınbayır	N. Kemal Atahan
	Bursa	Hatay
	Sözcü	Kâtip
	Ş. Bülent Yahnici	Sühan Özkan
	Ankara	İstanbul
	Üye	Üye
	Ahmet İyimaya	M. Zeki Sezer
	Amaysa	Ankara
	(Muhalifim)
	Üye	Üye
	Salih Çelen	Şaban Kardeş
	Antalya	Bayburt
	(Muhalefet Şerhi ekleyeceğim)
	Üye	Üye
	Ayvaz Gökdemir	Edip Özgenç
	Erzurum	İçel
	Üye	Üye
	Süleyman Arif Emre	Cavit Kavak
	İstanbul	İstanbul
	(Muhalifim)
	Üye	Üye
	Osman Kılıç	Necdet Saruhan
	İstanbul	İstanbul
	Üye	Üye
	Mehmet Ali Şahin	Mustafa Verkaya
	İstanbul	İstanbul
	(Muhalefet Şerhim eklidir)
	Üye	Üye
	Mehmet Özcan	Mustafa Kamalak
	İzmir	Kahramanmaraş
	(Muhalifim)
	Üye	Üye
	Mehmet Sağlam	Sadık Yakut
	Kahramanmaraş	Kayseri
Üye
Mehmet Kundakçı
Osmaniye

Anayasanın 143 üncü maddesinde değişiklik öngören kanun teklifi hakkındaki muhalefet şerhimiz aşağıdadır.

Arz ederiz. 14.6.1999

Süleyman Arif Emre Prof. Dr. Mustafa Kamalak Mehmet Ali Şahin

İstanbul Kahramanmaraş İstanbul

1. Devlet Güvenlik Mahkemelerinin kuruluş gerekçeleri ortadan kalkmıştır.

Bilindiği gibi Devlet Güvenlik Mahkemeleri için iki tane kuruluş gerekçesi gösteriliyordu. Bunlardan biri “hızlı karar verme” diğeri ise “uzman mahkeme” olma gerekçesi idi.

Onaltı yıllık uygulama Devlet Güvenlik Mahkemelerindeki dosya yığını ve Devlet Güvenlik Mahkemesi hâkim ve savcıları için özel bir eğitim verilmesine gerek dahi görülmemesi bugün için bu iki gerekçenin de açık ve kesin olarak ortadan kalktığını, hatta hiçbir zaman mevcut olmadığını göstermektedir.

2. Devlet Güvenlik Mahkemeleri genel “mahkeme” anlayışına aykırıdır. Genel mahkemelerde özel yargılama yapılamaz. Halbuki Devlet Güvenlik Mahkemeleri özel yargılama yapmaktadırlar. Nitekim Anayasanın 143 üncü maddesiyle özel olarak kurulmuşlardır.

3. Devlet Güvenlik Mahkemeleri, tabiî hâkim ilkesine aykırı kuruluşlardır.

4. Anayasanın 143 üncü maddesinin değiştirilmesi, Devlet Güvenlik Mahkemelerinin Avrupa İnsan Hakları Divanınca “mahkeme” olarak kabulüne yetmiyecektir. Çünkü Devlet Güvenlik Mahkemeleri, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 6 ncı maddesinde öngörülen “adil yargılama” hakkına uygun yargılama yapamamaktadır. Yine çünkü Devlet Güvenlik Mahkemeleri, Ceza Muhakemeleri Kanunumuzun, genel mahkemeler için yürürlükten kaldırılmış olan, 1992 yılında mülga kılınmış, ölü maddelerine göre yargılama yapmaktadır.

5. Devlet Güvenlik Mahkemeleri “yargı birliği ilkesine” aykırıdır.

6. Devlet Güvenlik Mahkemelerine ihtiyaç yoktur. Çünkü Ağır Ceza Mahkemeleri, Devlet Güvenlik Mahkemelerine verilen görevleri rahatlıkla yapabilecek güç ve niteliktedir. Nitekim bütün bu vazifeleri 1983 yılına kadar da yapmıştır.

7. Devlet Güvenlik Mahkemeleri, Anayasamızın ruhuna aykırı kuruluşlardır.

Nitekim Anayasa Mahkemesi, Diyarbakır Devlet Güvenlik Mahkemesinin itirazı üzerine (6.5.1975 tarihinde E. 1974/35, K. 1975/126 sayılı kararı ile 26.6.1973 tarih ve 1773 sayılı) eski Devlet Güvenlik Mahkemeleri Kanununu -esasa bile girmeden- biçim yönünden iptal etmişti.

8. Devlet Güvenlik Mahkemeleri, modern ülkelerdeki “çağdaş” gelişmelere aykırı kuruluşlardır. Çünkü modern ülkelerde sürekli olarak insan hakları genişlemekte, bu sebeple de özel ve olağanüstü mahkemeler bir bir lağvedilmektedir.

Nitekim model olarak aldığımız Fransız Devlet Güvenlik Mahkemesi 1981 yılında yürürlükten kaldırılmıştır.

9. Devlet Güvenlik Mahkemeleri kanun karşısında kişi eşitliğini ihlâl eden kuruluşlardır.

10. Türkiye’de”Devlet hakları” değil, “insan hakları” ihlâl edilmektedir.

Nitekim Avrupa İnsan Hakları Divanı ve bir kısım modern ülkeler, Türkiye’yi, devlet zaafiyetinden dolayı değil, fakat “insan hakları ihlâli” sebebiyle suçlamaktadır.

Bu münasebetle Türkiye’de eğer özel bir mahkeme kurulacaksa bu Devlet Güvenlik Mahkemesi değil, “İnsan Hakları Mahkemesi” olmalıdır.

Anayasanın 143 üncü maddesine yönelik değişiklik teklifinin aynen kabulü yönünde oluşan komisyon raporuna aşağıdaki düşüncelerle katılamıyoruz :

1. Devlet Güvenlik Mahkemeleri sistemimize Isparta Milletvekili Süleyman Demirel ve arkadaşları ile Zonguldak Milletvekili Bülent Ecevit ve arkadaşları tarafından yapılan teklifle, 12 Mart ara rejimi döneminde girmiştir. Böyle bir hüküm, ne tarihî olarak, ne de merî hukuk olarak hiçbir demokratik ülke anayasasında yer almamaktadır. “Çıkış garantisi” niteliğindeki bu hükmü anayasadan ayıklamak gerekir. (Dr. Yazıcı, Serap, Türkiye’de Askerî Mücadelelerin Anayasal etkileri, Ank. 1997 Shf. 33 ve Civ.)

2. Anayasanın 143 üncü maddesinde tanımlanan suçlardan devlet korunmasının sağlanmasının yolu, yine Anayasamızın 142 nci maddesi delaletiyle ve genel yetki içinde kimi genel mahkemeleri bu alanda görevlendirmektir. 1973, 1982 kurucu dönemlerinde gündeme gelmesine rağmen bu çözümün benimsenmemesi, demokratik anayasa mimarisindeki vizyon noksanlığımızı ifade etmektedir. Şartların zorunlu kıldığı Devlet Güvenlik Mahkemesi ihtiyacını ikâme yoluyla giderecek demokratik çözümler elbetteki mevcuttur.

3. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararının uyarlanması yönündeki kısmî değişiklik, özü itibariyle doğrudur. Ancak bu teklif, noksan ve zamanlaması yanlış bir tekliftir :

a) Bir önemli davanın görülmesi sırasında yapılan bu teklif, tabiî veya kanunî hâkim ilkesi yönünden sorunlar yaratacak niteliktedir. Vurgulayarak belirtelimki formasyon bakımından asker-sivil hâkim farkından bahsetmek mümkün değildir. Kararını uyarlıdığımız mahkeme, bu noktada bir “adil yargılanma” problemini gündeme getirebilecektir.

b) Türkiye, anayasal dönüşümleri, bir krizin, ara rejimin veya Avrupa sisteminin talepleri sonucunda gerçekleştirme kaderinden kurtulmalıdır. Uyarlanan kararın ittihaz tarihinden bu yana geçen sürede susan kurucu iktidarın dava görülürken harekete geçirilmesini yerinde görmüyoruz. Değişiklik müzakerelerinin ve -gerçekleşirse- Anayasaya uyum yasasının alacağı muhtemel sürede davanın durdurulmasının yükünü parlamentoya yükleyen çözümün doğru olmadığını düşünüyoruz.

4. Türkiye, Anayasası ile mutlaka bir alt mahkeme kuracak ise, bu, devletin de bizzat varlık sesebi olan insanın hakkına taalluk eden bir mahkeme olmalıdır; İnsan Hakları Mahkemesi (bkz. Komisyon tutanaklarında yer alan metin taslak denemesi)

5. Devlet Güvenlik Mahkemelerinin yürürlükten kaldırılması çözümü derdest dava dahil, intikal sorunlarını çözecek geçiş süresini ve yürürlüğü makul geleceğe sarkıtmayı bünyesinde taşımaktadır.

6. “Ancak, sıkıyönetim ve savaş haline ilişkin hükümler saklıdır” cümlesinin “... Anayasa hükümleri...” biçiminde olması gereklidir. Çünkü salt “hükümler” kategorisi, hem Anayasa hükümlerini ve hem de yasa ile diğer hükümleri içerecek genişliktedir. Yasaları da saklılık kapsamına alan bir Anayasa hükmü, sıkıyönetim hukukundaki her türlü düzenlemeyi Anayasa seviyesine çıkaracaktır. Özgürlükler hukuku alanında sorun doğuracak bu açık alanı hiç olmaz ise Genel Kurul’da tashih etmeliyiz.

Ahmet İyimaya Amasya

Değerli Amasya Milletvekilimiz Ahmet İyimaya’nın kaleme aldığı görüşlere ilaveten

Çoğunluğun kararı kabul edildiği takdirde, Devlet Güvenlik Mahkemeleri tarafından verilmiş ve fakat henüz kesinleşmemiş kararların sıhhati olumsuz etkileneceği gibi kesinleşmiş binlerce Devlet Güvenlik Mahkemesi kararına karşı iade-i muhakeme talebi yapılmasına ve tazminat davaları açılmasına dahi sebebiyet verilebilecektir. Bu şekilde Türk yargısının davalara boğulması sözkonusu olabileceği gibi istenen amaca da ulaşılamayacaktır.

Diğer taraftan mevzuatta başkaca değişiklikler yapılması gerekirken tek başına askerî hâkimlerin çekilmesi sakıncalar içermektedir. Bu nedenlerle de çoğunluk görüşüne muhalifim.

Salih Çelen

Antalya

MADDE 1. – 7.11.1982 tarihli ve 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 143 üncü maddesinin, birinci fıkrasına “Ancak, sıkıyönetim ve savaş haline ilişkin hükümler saklıdır.” cümlesi eklenmiş, ikinci fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiş, üç ve dördüncü fıkraları birleştirilerek bir fıkra olarak yeniden düzenlenmiş ve son fıkrası yürürlükten kaldırılmıştır.

“Devlet Güvenlik Mahkemesinde bir başkan, iki asıl ve bir yedek üye ile Cumhuriyet başsavcısı ve yeteri kadar Cumhuriyet savcısı bulunur.

Başkan, iki asıl ve bir yedek üye ile Cumhuriyet başsavcısı, birinci sınıfa ayrılmış hâkim ve Cumhuriyet savcıları arasından; Cumhuriyet savcıları ise, diğer Cumhuriyet savcıları arasından Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca özel kanununda gösterilen usule göre dört yıl için atanırlar; süresi bitenler yeniden atanabilirler.”

MADDE 2. – Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer ve halkoylamasına sunulması halinde tümüyle oylanır.

MADDE 1. – Teklifin 1 inci maddesi Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

MADDE 2. – Teklifin 2 inci maddesi Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir.