T.C.

Başbakanlık

Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü 31.3.2000

Sayı : B.02.0.KKG.0.10/101-32/1638

Millî Savunma Bakanlığınca hazırlanan ve Başkanlığınıza arzı BakanlarKurulunca 25.2.2000 tarihinde kararlaştırılan “Askerî Hâkimler Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı” ile gerekçesi ilişikte gönderilmiştir.

Gereğini arz ederim.

Bülent Ecevit

Başbakan

2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanununa 21.3.1995 tarihli ve 4087 sayılı Kanun ile eklenen geçici 10 uncu madde ile askerî hâkimlerin de birinci sınıfa ayrılma koşullarına ilişkin düzenleme yapılmış, 357 sayılı Askerî Hâkimler Kanununun 15 inci maddesinde aranan diğer şartlar ile birlikte “binbaşı rütbesine nasbedilmiş olmak” ve “meslekte 10 hizmet yılını doldurmuş bulunmak” birinci sınıf askerî hâkimliğe geçirilmek için yeterli görülmüştür. Ancak söz konusu hükmün, “binbaşı rütbesini” ve “meslekte on yıl hizmet süresini” sadece, Kanunun yürürlüğe girdiği tarih olan 21.3.1995 tarihinde askerî hâkimlik mesleğinde bulunanlar için uygulanması, askerî hâkimler arasında birinci sınıf askerî hâkimliğe ayrılmada farklı şartların oluşmasına ve eşitsizliklere sebebiyet vermiştir.

2802 sayılı Kanunun geçici 10 uncu maddesinde de öngörülmesine rağmen, 357 sayılı Askerî Hâkimler Kanununda bugüne kadar paralel bir düzenleme yapılmaması nedeniyle, 2802 sayılı Kanunun geçici 10 uncu maddesinin yürürlüğe girdiği 21.3.1995 tarihinden önce meslekte bulunan askerî hâkimlerle, bu tarihten sonra mesleğe giren askerî hâkimler arasında birinci sınıf askerî hâkimliğe ayrılma şartlarında farklılıklar oluşmuş, 4087 sayılı Kanunun yürürlüğe konulduğu 21.3.1995 tarihinde meslekte bulunan askerî hâkimlerin diğer koşullarla birlikte, binbaşı rütbesinde olmaları ve askerî hâkimlikte 10 hizmet yılını doldurmaları halinde birinci sınıf hâkimliğe ayrılmaları sağlanırken, bu tarihten sonra askerî hâkim olanlar için kıdemli binbaşı olmak ve askerî hâkimlikte oniki hizmet yılını doldurmak gibi farklı bir durum yaratılmasına neden olunmuştur.

2802 sayılı Kanunun geçici 10 uncu maddesinde yapılan düzenlemelerin, 357 sayılı Askerî Hâkimler Kanununun 15 inci maddesinde de gerçekleştirilmemesi nedeniyle ortaya çıkan ve askerî hâkimlerin birinci sınıf askerî hâkimliğe ayrılmalarında farklı kanunî yükümlülüklerin yerine getirilmesi sonucunu doğuran ve bu nedenle eşitlik ilkesini ihlâl eden durumun ortadan kaldırılmasının hukukî bir zorunluluk olduğu değerlendirilmektedir.

Diğer taraftan, askerî hâkimlik mesleğinden önce hâkimlik ve savcılık mesleğinde geçirilen sürelerin tamamı ile, avukatlık ve muvazzaf subaylık hizmetinde geçirilen sürelerin yarısının birinci sınıf askerî hâkimliğe ayrılmak için aranan hizmet süresinden sayılmaması, askerî hâkimlikten önce yapılan kamu hizmetlerinin değerlendirilmemesi, çeşitli nedenlerle askerî hâkimlik hizmetine geç başlamış olanların emsallerine nazaran malî açıdan kayba uğramalarına neden olmaktadır.

Bu durum aynı rütbe ve kıdemi haiz askerî hâkim subaylar arasında, birinci sınıf askerî hâkim olan ile birinci sınıf olmayanlar arasında özlük hakları açısından büyük farklılıklar meydana getirmektedir. Aynı rütbe kıdemini haiz birinci sınıf askerî hâkim olan askerî hâkim sınıfından bir binbaşı, kıdemce kendisine eşit ve bazı durumlarda üstü olan birinci sınıf olmayan bir askerî hâkim subaydan daha fazla maaş alabildiğinden hoşnutsuzluklara neden olunmaktadır. Bu durum, rütbe ve kıdemin esas alındığı Türk Silâhlı Kuvvetlerinin hiyerarşik yapısına da uygun düşmemektedir.

Hazırlanan Tasarı ile, 357 sayılı Askerî Hâkimler Kanununun birinci sınıf askerî hâkimliğe ayrılma şartlarını düzenleyen 15 inci maddesinde yer alan “Kıdemli binbaşı rütbesinde bulunmak” ve “Askerî hâkimlik hizmetinde en az oniki yılını doldurmuş olmak” koşullarının, “Binbaşı rütbesinde bulunmak” ve “Askerî hâkimlik hizmetinde en az on yılını doldurmuş olmak” şeklinde değiştirilmesi ve askerî hâkimlik mesleğinden önceki hâkimlik ve savcılıkta geçen sürenin tamamı ile, avukatlık ve muvazzaf subaylıkta geçirilen sürenin ise yarısının hâkimlik hizmet süresine eklenmesi öngörülmektedir.

Madde 1. — Madde ile; 357 sayılı Askerî Hâkimler Kanununun “Birinci sınıfa ayrılma” başlıklı 15 inci maddesinde değişiklik yapılarak, askerî hâkimlerin birinci sınıfa ayrılma şartları arasında sayılan “Kıdemli binbaşı rütbesinde bulunmak” ve “Askerî hâkimlik hizmetinde en az oniki yılını doldurmuş olmak” koşulları, “Binbaşı rütbesinde bulunmak” ve “Askerî hâkimlik hizmetinde en az on yılını doldurmuş olmak” şeklinde değiştirilmektedir.

Böylece, 9.3.1995 tarihli ve 4087 sayılı Kanunla, 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanununa eklenen geçici 10 uncu madde hükmüne göre, 21.3.1995 tarihinden önce mesleğe girmiş ve halen görevde olan askerî hâkimlerin birinci sınıfa ayrılmalarında uygulanan şartlar, söz konusu tarihten sonra askerî hâkimliğe başlayanlara da uygulanarak, aynı Kanuna tâbi askerî hâkimler arasında eşitlik sağlanmaktadır.

Diğer taraftan, 2802 sayılı Kanunun 40 ıncı maddesiyle sağlanan hakların muvazzaf subay iken askerî hâkimliğe geçen subaylara da sağlanması amaçlanmaktadır.

Madde 2. — 2802 sayılı Kanunun geçici 10 uncu maddesi ile yapılan düzenlemeye göre askerî hâkimler arasında farklı durumlar yaratılmıştır. Şöyle ki; 21.3.1995 tarihinden önce askerî hâkim olarak görev yapanlar on hizmet yılı ve binbaşı olmak şartına tâbi iken, bu tarihten sonra askerî hâkim olanlar oniki yıl hizmet ve kıdemli binbaşı rütbesinde olmak şartına tâbi olmaktadırlar. Madde ile askerî hâkimler arasında farklılık yaratan bu durum ortadan kaldırılmaktadır.

Harp Okulu kaynaklı askerî hâkimlerin muvazzaf subaylıkta geçen sürelerinin yarısının askerî hâkimlikten sayılmasıyla hâkimlikte geçen sürenin yeniden tespit edilmesi gerekecektir. Bu durum, 357 sayılı Kanunun 15 inci maddesindeki şartları sağlamak kaydıyla birinci sınıf askerî hâkimliğe ayrılmada etkili olacaktır. Şöyle ki; yüzbaşılığın ikinci yılında askerî hâkimliğe başlayan bir subay mevcut hükme göre yarbaylıkta birinci sınıf askerî hâkimliğe ayrılırken, yapılacak yeni düzenleme ile binbaşılıkta birinci sınıf askerî hâkim olabilecektir.

Madde 3. — Yürürlük maddesidir.

Madde 4. — Yürütme maddesidir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi

Millî Savunma Komisyonu 18.4.2000

Esas No. : 1/657

Karar No. : 34

Millî Savunma Bakanlığınca hazırlanarak 31.3.2000 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına sunulan ve Başkanlıkça 10.4.2000 tarihinde tali komisyon olarak Komisyonumuza, esas komisyon olarak Adalet Komisyonuna havale edilen 1/657 esas numaralı “Askerî Hâkimler Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı” Komisyonumuzun 13.2.2000 tarihli 13 üncü birleşiminde kabul edilen önerge doğrultusunda Komisyon gündemine alınmış ve Hükümeti temsilen Millî Savunma Bakanının başkanlığında Millî Savunma ve İçişleri Bakanlıkları ile Genelkurmay Başkanlığı ve T.C. Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü temsilcilerinin de katılmalarıyla incelenip görüşülmüştür.

Tasarı ve gerekçesi incelendiğinde;

Askerî hâkim mesleğinde birinci sınıf askerî hâkimliğe ayrılabilmek için, 21.3.1995 tarihli ve 4087 sayılı Kanunun geçici 10 uncu maddesi ile “binbaşı rütbesine nasbedilmiş olmanın” ve “meslekte 10 hizmet yılını doldurmuş bulunmanın” yeterli görüldüğü, ancak söz konusu hükmün sadece Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte askerî hâkimlik mesleğinde bulunanlar için uygulanmasının bazı eşitsizliklere neden olduğu,

Askerî hâkimlik mesleğinden önce hâkimlik ve savcılık mesleğinde geçirilen sürelerin tamamı ile avukatlık ve muvazzaf subaylık hizmetinde geçirilen sürelerin yarısının birinci sınıf askerî hâkimliğe ayrılmak için aranan hizmet süresinden sayılmamasının, çeşitli nedenlerle mesleğe geç başlamış olanların malî açıdan kayba uğramalarının yanı sıra aynı rütbe ve kıdemi haiz askerî hâkim subaylar arasında özlük hakları açısından büyük farklılıklar meydana getirdiği, bu durumun da rütbe ve kıdemin esas alındığı Türk Silâhlı Kuvvetlerinin hiyerarşik yapısına uygun düşmediği,

Tasarı ile yukarıdaki hususlarda düzenleme yapıldığı,

Görülmektedir.

Tasarı ve gerekçesinin Komisyonumuzca da benimsenmesini takiben Hükümet adına yapılan tamamlayıcı açıklamalarda;

Türk Silâhlı Kuvvetleri bünyesinde görev yapan askerî hâkimlerin, yedeksubay hâkimler, harp okullarını bitirdikten sonra Türk Silâhlı Kuvvetleri adına hukuk fakültelerini bitirenler ve harp okullarını bitirdikten sonra kendi çabalarıyla hukuk fakültelerini bitirenler olarak üç ayrı kaynaktan temin edildikleri,

Askerî hâkimlik mesleğini yapabilmek için subay olmak şartının bulunduğunu ve halen yirmiüç askerî mahkemede yaşanan sıkıntının bu tasarı ile giderilmesinin amaçlandığı,

Belirtilmiştir.

Komisyonumuzda yapılan görüşmelerin ardından Tasarının 1 ve 2 nci maddeleri ile yürürlük ve yürütmeye ilişkin 3 ve 4 üncü maddeleri Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir.

Raporumuz esas komisyon olan Adalet Komisyonuna sevk edilmek üzere Yüksek Başkanlığa saygı ile arz olunur.

MADDE1. —Tasarının 1 inci maddesi Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir.

MADDE2. —Tasarının 2 nci maddesi Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir.

MADDE3. —Tasarının 3 üncü maddesi Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir.

MADDE4. —Tasarının 4 üncü maddesi Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi

Adalet Komisyonu 5.5.2000

Esas No. :1/657

Karar No. :25

Askerî Hâkimler Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı, Adalet, Millî Savunma ve Maliye Bakanlıkları ile Genelkurmay Başkanlığı temsilcilerinin de katılmalarıyla Komisyonumuzun 4.5.2000 tarihli 32 nci birleşiminde incelenip görüşülmüş, gerekçesi uygun görülerek maddelerine geçilmesi kabul edilmiştir.

Tasarının çerçeve 1 inci maddesiyle öngörülen değişiklikle 26.10.1963 tarihli ve 357 sayılı Askerî Hâkimler Kanununun 15 inci maddesinin birinci fıkrasının (B) bendinde, askerî hâkimlik mesleğinden önce avukatlıkta geçen sürenin yarısının askerî hâkimlikten sayılacağı hükme bağlanmıştır. Komisyonumuz, Avukatlık Kanununda yapılan yeni düzenlemeye paralel olarak bu süreyi “dörtte üçü” şeklinde değiştirmiş, Tasarının diğer maddeleri Bakanlar Kurulundan gelen şekli ile aynen kabul edilmiştir.

2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanununun geçici 10 uncu maddesinin yürürlüğe girdiği 21.3.1995 tarihinden önce meslekte bulunan askerî hâkimlerle, bu tarihten sonra mesleğe giren askerî hâkimler arasında birinci sınıf askerî hâkimliğe ayrılma şartlarında oluşan farklılığı ve eşitsizliği gidermek amacıyla hazırlanan Tasarının, biran önce kanunlaşmasını uygun gören Komisyonumuz, İçtüzüğün 52 nci maddesi gereğince Genel Kurulda öncelikle görüşülmesine karar vermiştir.

Raporumuz, Genel Kurulun onayına sunulmak üzere saygı ile arz olunur.
 

Başkan	Başkanvekili
Emin Karaa	Turhan Tayan
Kütahya	Bursa
Sözcü	Kâtip
Mehmet Nacar	Mustafa İlimen
Kilis	Edirne
	(İmzada bulunamadı)
Üye	Üye
Adnan Fatin Özdemir	Dengir Mir Mehmet Fırat
Adana	Adıyaman
	(Toplantıya katılmadı)
Üye	Üye
Ramazan Toprak	Ali Arabacı
Aksaray	Bursa
Üye	Üye
Yasin Hatiboğlu	Beyhan Aslan
Çorum	Denizli
(Muhalefet Şerhim Eklidir.)
Üye	Üye
Mehmet SadriYıldırım	İsmail Aydınlı
Eskişehir	İstanbul
(İmzada bulunamadı)
Üye	Üye
Mehmet Gül	A. Nazlı Ilıcak
İstanbul	İstanbul
(Toplantıya katılmadı)	(Toplantıya katılmadı)
Üye	Üye
Nazire Karakuş	Edip Özbaş
İstanbul	Kahramanmaraş
(Toplantıya katılmadı)
Üye	Üye
Sevgi Esen	Cemal Özbilen
Kayseri	Kırklareli
(Toplantıya katılmadı)
Üye	Üye
İsmail Çevik	Yekta Açıkgöz
Nevşehir	Samsun
	(Toplantıya katılmadı)
Üye	Üye
Erdoğan Sezgin	Yaşar Topçu
Samsun	Sinop
(İmzada bulunamadı)
Üye	Üye
Yahya Akman	Orhan Bıçakçıoğlu
Şanlıurfa	Trabzon
	(Toplantıya katılmadı)
	Üye
	Kamer Genç
	Tunceli
	(Muhalifim, şerhim eklidir.)

Konu :Muhalefet şerhim hak.

Askerî Hâkimler Kanununda tadilat yapılmasına mütedâir (1/657) sıra sayılı tasarının, Komisyonca müzakere edilmesine karşıyım. Zira böyle bir müzakere Anayasaya, İçtüzüğe, TBMMDanışma Kurulu önerisine ve Genel Kurulun 25.4.2000 tarihli Kararına aykırıdır.

Şöyle ki :

Genel Kurul, “ara verme” halindeyken; hatta, Cumhurbaşkanlığı seçimi için yapılacak oylamalar arasında “Genel Kurulun toplantı yapmaması” kararlaştırılmışken, Gündem düzenlenmiş, Komisyon toplantıya çağrılmış, itirazımıza, toplantının ertesi güne kaydırılması talebimize rağmen, görüşme sürdürülmüş ve muhalefetime konu rapor hazırlanmıştır.

Muhalefet sebeplerim :

1. Bu Rapor Anayasaya Aykırıdır :

Anayasanın 95/1 inci maddesinde ifade edildiğine göre :“Türkiye Büyük Millet Meclisi, çalışmalarını, kendi yaptığı içtüzük hükümlerine göre yürütür.”

Komisyon, Anayasanın amir hükümle işaret ettiği İçtüzüğü dikkate almamak suretiyle Anayasaya aykırı davranmıştır. Bu suretle, ayrıca Anayasanın bağlayıcılığını düzenleyen 11 inci maddesindeki :“Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını... bağlayan temel hukuk kurallarıdır.” hükmünü de ihlâl etmiştir.

2. Komisyon Raporu İçtüzüğe Aykırıdır :

a) Komisyonların, Genel Kurula niyabeten görev yaptığı bilinmektedir. Buna göre, Komisyonların çalışabilmesi, ya Genel Kurulun çalışıyor olmasına, ya da Genel Kurulun özel izin vermesine bağlıdır.

Komisyonumuzun 4.5.2000 (Perşembe)tarihinde yaptığı toplantı bu şartlara uygun değildir.

Zira, TBMM Danışma Kurulu, “Seçim oylaması yapılacak günlerde, Başkanlık sunuşları dışında başka konuların görüşülmemesi ve oylamalar arasındaki günlerde Genel Kurulun toplantı yapmaması...”nı önermiş, Genel Kurulda 25.4.2000 tarihli kararıyla bu öneriyi kabul etmiştir.

b) Genel Kurulun hangi günlerde çalışmasının tabiî, hangi günlerde çalışabilmesinin karara bağlı olduğu yine İçtüzüğün 54 üncü maddesinde çok açık biçimde düzenlenmiştir.

Bir özel öneri ve karar yoksa, Genel Kurul, ancak Salı, Çarşamba ve Perşembe günleri çalışabilmektedir.

Aksini zorlama, “yeni bir İçtüzük hükmü ihdası olur” ki Anayasaya aykırılık oluşturur.

c)TBMMGenel Kurulu 25.4.2000 tarihli kararıyla, tipik bir “ara verme” kararı almıştır. Bu karara göre, son haftayı örnek alacak olursak, Genel Kurul 1.5.2000 ile 5.5.2000 tarihleri arasındaki tabiî çalışma günleri olan Salı, Çarşamba ve Perşembe günlerini mesaiden çıkarmıştır. Bu ise İçtüzüğün 6 ncı maddesinde ifadesini bulan tipik bir “ara vermedir.” Ara vermede Genel Kurulun çalışması mümkün değildir. Komisyonların çalışması ise izne bağlıdır.

d) Nitekim, İçtüzüğün 25 inci maddesi, tatil ve aravermede çalışabilme şartalarını düzenlemiştir. Maddenin amir hükmüne göre; “Hangi Komisyonların tatil ve araverme sırasında çalışacağı, Başkanın teklifi üzerine Genel Kurulca tespit edilir.”

Rapora bağlanan tasarının, Komisyonumuzda 4.5.2000 tarihinde görüşülmesine dair Meclis Başkanlığının bir teklifi olmamış, tabiî olarak da Genel Kurul kararına bağlanmamıştır. Bu sebeple de, işbu raporun düzenlenmiş olması İçtüzüğe aykırıdır.

e)Ara verme esnasında, Komisyonumuzun çalışmasına izin verilmemiş olması bir yana; Genel Kurul 25.4.2000 tarihinde aldığı bir kararla “...oylamalar arasındaki günlerde GenelKurulun toplantı yapmaması...” kararlaştırılmıştır. Bu karar, tatil kararı olmadığına, mutad çalışmaları da ortadan kaldırdığına göre, tipik bir hem ara verme, hem de, önemine binaen seçim dışındaki çalışmaları yasaklama kararıdır.

Komisyonumuzun toplanması, müzakeresi, tasarıyı rapora raptı yasalara, Meclis kararına, geçmiş uygulamalara aykırıdır.

Anayasaya İçtüzüğe, Genel Kurul kararına aykırı bulunan Komisyon toplantısı “ke-en lem- yekûn” (yoklukla malûl) dür. Yapılmamış sayılmak gerekir.

“Mutlak butla” ile malûl bulunan böyle sakat bir raporun Genel Kurul müzakeresine mesned yapılması da hukuka aykırı olur. Rapor Genel Kurula sunulmamalı, üzerinde müzakere açılmamalıdır.

Saygılarımla arz ederim. 5.5.2000

Yasin Hatiboğlu

Çorum

1. Yürürlükteki Avukatlık Kanununa göre avukatlıkta geçen sürenin 2/3’ünün hâkimlikte sayılacağı hükme bağlandığı halde, burada 3/4 ünün kabulü ve ayrıca İdarî ve Adlî yargıda hâkimlik dışında geçen kamu hizmeti hâkimlikte sayılmadığı halde, burada muvazzaf subaylıkta geçen sürenin yarısının sayılması Anayasanın eşitlik ilkesine aykırıdır.

2. İçtüzüğün 6 ve 25 inci maddesine göre T.B.M. Meclisinintatilde ve ara vermede olması hallerinde Komisyonların çalışabilmesi için Genel Kuruldan karar alınması gerektiği belirtildiği ve Cumhurbaşkanlığı seçimi nedeniyle T.B.M. Meclisininçalışmalara ara vermesine rağmen, Genel Kurulda çalışma için izin alınmadan Komisyonun toplanması İçtüzüğe aykırıdır.

Bu nedenlerle tasarıya karşıyım.

Kamer Genç

Tunceli

ASKERÎ HÂKİMLER KANUNUNDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR KANUN

MADDE 1. – 26.10.1963 tarihli ve 357 sayılı Askerî Hâkimler Kanununun 15 inci maddesinin birinci fıkrasının (A) ve (B) bentleri aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“A) Binbaşı rütbesinde bulunmak,

B) Askerî hâkimlik hizmetinde en az on yılını doldurmuş olmak (Askerî hâkimlik mesleğinden önceki hâkimlik ve savcılıkta geçen sürenin tamamı, avukatlıkta ve muvazzaf subaylıkta geçen sürenin yarısı askerî hâkimlikten sayılır.),”

MADDE 2. – 357 sayılı Kanuna aşağıdaki geçici madde eklenmiştir.

“GEÇİCİ MADDE 8. – Bu Kanunun yürürlüğe girmesiyle, daha önceki tarihler itibarıyla birinci sınıfa ayrılma işlemleri, birinci sınıfa ayrılmayı hak ettikleri tarihe göre düzeltilir. Bu düzeltme geçmişe doğru malî hak doğurmaz.”

MADDE 3. – Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer.

MADDE 4. – Bu Kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür.

ASKERÎ HÂKİMLER KANUNUNDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR KANUN

MADDE 1. – 26.10.1963 tarihli ve 357 sayılı Askerî Hâkimler Kanununun 15 inci maddesinin birinci fıkrasının (A) ve (B) bentleri aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“A) Binbaşı rütbesinde bulunmak,

B) Askerî hâkimlik hizmetinde en az on yılını doldurmuş olmak (Askerî hâkimlik mesleğinden önceki hâkimlik ve savcılıkta geçen sürenin tamamı, avukatlıkta geçen sürenin dörtte üçü ve muvazzaf subaylıkta geçen sürenin yarısı askerî hâkimlikten sayılır.),”

MADDE 2. – Tasarının 2 nci maddesi Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir.
 
 
 
 
 
 
 
 

MADDE 3. – Tasarının 3 üncü maddesi Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir.

MADDE 4. – Tasarının 4 üncü maddesi Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir.