Malatya Milletvekili Yaşar Canbay’ın, Malatya İl Merkezinde Fırat ve Beydağı Adında İki İlçe Kurulması ve Mevcut Yeşilyurt ile Battalgazi İlçe Belediyeleri de Dahil Edilmek Suretiyle Malatya Büyükşehir Belediyesi Kurulması Hakkında Kanun Teklifi ve İçtüzüğün 37 nci Maddesine Gö-

2/328 numaralı Kanun Teklifimin İçtüzüğün 37 nci maddesi gereğince doğrudan Genel Kurulda görüşülmesi için gereğini arz ederim.

Saygılarımla.
 

		Yaşar Canbay
		Malatya

Malatya İl Merkezinde Fırat ve Beydağı adında iki ilçe kurulması ve mevcut Yeşilyurt ile Battalgazi ilçe belediyeleri de dahil edilerek Malatya Büyükşehir Belediyesi kurulması hakkında kanun teklifim ve gerekçesi ilişikte sunulmuştur.

Gereğini müsaadelerinize arz ederim.

Saygılarımla.
 

		Yaşar Canbay
		Malatya

Malatya Şehir Merkezinin çevresinde 12 adet belediye yerleşim ve ayrıca merkez ilçeye bağlı çok sayıda köy yerleri bulunmaktadır. Merkez Belediye ile birlikte 15 ayrı idarî bölünme meydana gelmiştir. Topsöğüt, Dilek, Hatunsuyu, Hanımınçiftliği, Battalgazi, Orduzu, Konak, Gündüzbey, Yeşilyurt, Bostanbaşı, Beydağı, Yakınca, Hasırcılar, Yaygın, Şahnahan belediye yerleşimleri konum itibari ile birbirine eklenmiş ve Malatya Merkez belediye yerleşim sahası ile iç içe girmiş yerleşimlerin oluşturduğu bin hektarlık kentsel alan Malatya şehrinin anakent çerçevesini ve bütünlüğünü oluşturmaktadır.

Genel yerleşim açısından şehir fizikî makroformu incelendiğinde, şehir yerleşim alanının bir çok tabiî ve yapay unsurlarca sınırlandığı ve bölündüğü görülmektedir.

Doğu ve Batı istikametinde şehrin gelişme çizgisini oluşturan çevreyolu boyunca “Lineer kentsel biçim” meydana gelmiştir. Gelişme aksı esas alınan bu yolun doğu tarafında şehir gösteren gediği, batı tarafında Beylerderesi ile gelişme sahası sınırlanmaktadır. Diğer yandan güney yönünde Beydağı, Kuzey yönünde ise verimli tarım arazilerinin sınırlandığı görülmektedir. Bu coğrafi etkenlerle sınırlı olan gelişme ve yerleşme sahalarının içinde yapay eşikler “sınırlayıcılar” yerleşme alanlarının bütünlüğünü parçalamaktadırlar.

Demiryolu ağının, Elazığ istikametinde kuzeydeki gelişme ve yerleşme alanı olan Hanımınçiftliği ile Yeşiltepe bölgelerinin bütünlüğünü, Sıvas istikametinde ise Yeşiltepe, Topsöğüt bölgelerinin bütünlüğünü, diğer tarafta en önemlisi doğu batı istikametinde (Elazığ-Adana güzergâhı) şehrin yerleşimini kuzey güney olmak üzere ikiye böldüğü görülmektedir.

Merkez belediyenin çevresinde Topsöğüt, Dilek, Hatunsuyu, Hanımınçiftliği, Battalgazi, Gündüzbey, Yeşilyurt, Yakınca, Bostanbaşı, Yaygın, Hasırcılar, Şahnahan, Orduzu Belediyeleri olmak üzere merkezle birlikte toplam 15 yerleşim bölgesi yer almaktadır.

Malatya merkez belediyesinin Orduzu sınırları, çevre düzeni planı üzerinde incelendiğinde kuzey yerleşim alanının Hanımınçiftliği belediyesi, batı istikametinde Topsöğüt ve Yakınca belediyeleri ile Bostanbaşı belediyesi sınırlamaktadır. Belirtilen bu belediyeler kent merkeziyle bütünleşmiş durumdadır. Yukarıda sözü edilen idarî birimler kentin gelişme alanlarıyla, mevcut yerleşik alanlarını birbirinden koparmaktadır. Şehrin gelişme akslarını parçalayan ve tıkayan idarî yerleşimlerin altyapı ve üstyapı kapasiteleri incelendiğinde;

Malatya şehrin tek merkezi olması nedeniyle, çevre belediyelerin tüm kentsel hizmetlerini il merkezinde karşılamaktadırlar. Belediye olan bu yerleşim alanlarının planlama sistemi incelendiğinde Yakınca, Topsöğüt, Hanımınçiftliği yerleşim yerinin ne bir kentsel alt merkezi, ne de bir semt ölçeğine sahip değildir. Yani birer kenar mahalle düzeyinde kalmıştır. Bu yüzden tüm toplumsal hizmetlerini merkez belediye alanında karşılamaktadırlar.

Sözkonusu belediyelerin tüm altyapı donatıları şehrin altyapı sistemi dahilinde bulunmaktadır.

Merkez belediyenin işletmesinde bulunan Gündüzbey kaptajında ve buna bağlı isale hatlarında adı geçen belediyelerin içme suyu ihtiyaçları karşılanmaktadır. Tüm belediyelerin suyunun buradan karşılanması neticesinde bakım onarım, işletilmesi merkez belediye tarafından yürütüldüğünden belediyeye önemli bir külfet ve işletme zorluğu çıkarmaktadır. Merkez belediye ve çevresinde yer alan on beldenin içmesuyu Gündüzbey kaptajında 2 200 lt/sn. lik debi ile normal bir şekilde karşılanmaktadır. Ancak artan nüfusa paralel olarak ihtiyaç duyulacak içmesuyu, Çat Barajından arıtma yolu ile elde edilecek 2 000 lt/sn. lik suya takviye yapılması planlanmıştır.

İller Bankasınca geliştirilen ve merkez belediyenin ödeneklerinden kesilen meblağla finanse edilen kanalizasyon, kollektörler ve arıtma tesisi tüm şehre hizmet verebilecek şekilde planlanmıştır. Tüm şehire hizmet edecek Doğu ve Batı kollektörleri ile arıtma tesisinin yapımı ve işletilmesi merkez belediyesine büyük külfet getirmiştir. Yine bu durumda şehrin önemli altyapı tesisinin finanse edilmesi, yapılması ve işletilmesi Büyükşehir kurulmasını gündeme getirmektedir.

Çevre yerleşimlere mevcut yollarla işletme hatlarının uzatılması ile bağlantı yapılacağı gibi, işletme hatlarını birbirine bağlayan rinkli sistemle toplu taşıma sağlama imkânı bulunmaktadır. Şöyleki;

Yeşiltepe istikametinde sefer yapan araçların Dilek Kasabasına ulaşım sağlayacağı gibi, Topsöğüt üzerinden Karakavak’a ulaşacak biçimde ulaşım sistemi gerçekleştirme imkânı bulunmaktadır.

Hanımınçiftliği ile Battalgazi yerleşimlerine direkt bağlantı yapıldığı gibi Orduzu-Hanımınçiftliği yerleşimlerini içeren bir ringli ulaşım sistemi kurulabilir.

Yeşilyurt, Gündüzbey, Konak, Yakınca, belediyelerine aynı güzergâhta ulaşım sağlanacağı gibi, Yakınca Karakavak yerleşimlerini içeren ringli sistem gerçekleştirilebilir.

Malatya Belediyesi hizmet sınırları dışında bulunan İnönü Üniversitesine günlük 6 000 kişi taşınmaktadır. Ayrıca askerî kışlalara, polis okuluna ve belediye sınırları dışındaki kamu ve sanayi çalışma alanlarına taşıma hizmeti yapılmaktadır.

Günde 70 000 kişi taşıma kapasitesi olan merkez belediyesi yılda 25 milyon kişi taşıma hizmeti vermektedir. Ancak üniversite bünyesindeki hastahanenin tam olarak faaliyete geçmesi halinde, organize sanayinin tam kapasite ile istihdam yapması durumunda sadece organize sanayi bölgesine günlük 20 000 kişinin taşınması gerekmektedir. Bu hastahaneye ulaşım imkânı da eklenirse, gerçekten taşıma konusunda büyük artışlar meydana gelecektir.

Çevredeki belediyelerin ayrı ayrı yerlerde çöp toplaması halinde şehrin çevre kirlenmesi, çevre sağlığı açısından önemli bir sorun meydana getirmektedir. Bu amaçla çöp ve diğer katı artıkların sıhhatli bir şekilde toplanması ve çevreye en az zarar verecek tasfiye edecek bir tesisin kurulması ve işletilmesi gerekmektedir.

Malatya çevre düzeni planı, şehrin müstakbel gelişimini metropoliten ölçekte bir bütün olarak ele almış, planlama alt ölçekleri olan nazım ve uygulama imar planlarına rehberlik yapmaktadır. Ancak, çevre yerleşim alanlarında genel yerleşim planı hedeflediği ve amaçladığı ilkelere aykırı düşecek şekilde teknik eleman yetersizliğinden dolayı yetersiz planlama ve yanlış uygulamalar yapılmaktadır. Çevredeki belediyelerin yerleşim alanı Malatya Merkez Belediyesinin yerleşim alanının yaklaşık iki katı olmasına rağmen, nitelik ve nicelik yönünden, belediyelere teknik eleman konusunda ve dolayısıyla planlama ve uygulama yönünden yetersiz kalmaktadırlar. Şehrin ana gelişme istikametinde bulunan beldelerde, şehrin mekansal gelişmesine ve bütünlüğüne yönelik planlama ve imar hizmeti verilmediğinden çarpık ve fonksiyonel olmayan kopuk bir kent alanı meydana gelmektedir.

Merkez belediyesi ve diğer belediyelerle birlikte toplam 13 beldenin hizmet verdiği 600 000’e yakın nüfus büyüklüğü, 70 000 hektarlık bir kentsel gelişme ve yerleşme planı büyüklüğü ile birlikte giderek artan sanayi ve hizmet sektörünün nicelik ve niteliğini ifade eden parametreler “Malatya Metropoliteni” çerçevesi ve kavramını doğurmuştur.

1997 nüfus sayımına göre;

Malatya il merkezinin nüfusu 1997 nüfus sayımına göre bağlanması düşünülen ilçe ve belediyeler ile birlikte 506 036 kişidir. Merkez ilçe ve köyleriyle birlikte toplam nüfus 815 105’tir. Bu iki rakam; tarihî, turistik, sanayi ve ticaret merkezi olan şehrimiz belediyesinin gelişme seyri ile köyden kente göç oranının hızla artması birçok problemleri de beraberinde getirmiştir.

Mevcut belediye yapısında artan ve ağırlaşan görevlerin ifası güçleşmektedir.

Toplu taşıma, altyapı, çevre kirliliği gibi konulardaki büyük projeler gereğince hizmetin etkili olarak yürütülebilmesi için Malatya belediyesinin bugünkü yapısının 3030 sayılı “Büyükşehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkındaki Kanun”a göre yeniden teçhiz edilmesi gerekmektedir.

Malatya il merkezinde;
 

1980 yılı	203 809
1985 yılı	324 999
1990 yılı	379 055

1997 yılı 400 248 nüfusun barındırıldığı görülmektedir.

Bu durum son on yılda kent nüfusuna, 2,3 kent eklendiği anlamına gelmektedir. 1980 yılında altmış adet muhtarlık belediye sınırları içinde iken 1993 yılında 106 adet mahalle muhtarlığına yükseltilmiştir. 106 mahalle muhtarlığı içinde 400 248 nüfus barınmaktadır. Şu anda hareketli nüfus 1 000 000’un üzerindedir. Mevcut belediye bu büyüklükteki nüfusa ve şehrin gelişme alanındaki hızlı yayılımına hizmet götürmek durumunda kalmıştır.

İl merkezinde yoğunlaşan bu nüfusun haricinde, organize sanayi ile birlikte sanayinin gelişmesi, İnönü Üniversitesinin fakülte ve yüksekokul sayısının artması, 2 nci Ordu Karargâhı’nın bulunması, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki insanların güvenlik ve işsizlik nedeniyle Malatya’ya göç etmeleri, il merkezi nüfusunun sürekli olarak artmasına neden olmaktadır. Ayrıca ülkemizin ve Ortadoğu’nun önde gelen sağlık yatırımlarından biri olan Turgut Özal Tıp Merkezi’nin, devam etmekte olan büyük sulama projelerinin tamamlanması ile birlikte tarımsal üretimin artması, il merkezindeki nüfus artışını daha hızlandırılmıştır.

İl merkezindeki nüfus artışı konut, imar, içme suyu ve kanalizasyon gibi önemli şehirleşme sorunlarını da beraberinde getirmektedir. Malatya Belediyesinin mevcut imkânları ile bu sorunların çözülmesi mümkün görülmemektedir.

Planlama çalışmaları kapsamında ise, 1982 yılında onaylanan (1 : 25.000 ölçekli) çevre düzeni planıyla Malatya-Merkez ile çevre 12 belediyeyi kapsayan bir kent bütünü tanımı getirilmiştir. 1986 yılında onaylanan (1 : 5 000) nazım imar planı ile de tahminen 650 000 nüfusun kent bütünü ve çevresine yerleştirilmesi öngörülmüştür.

İl merkezindeki şehirleşme sorunları ileri boyutlara varmadan; anakent sisteminin kurulması ile belediye yönetiminin kopuk dağınık yetersiz parça parça idare şeklinden kurtarılmasını sağlayacak imar planı bütünlüğü, toplu ulaşım sistemi ve hizmeti gerçekleştirilebilecektir.

Bu nedenle Malatya il merkezinde Beydağı İlçesi ve Fırat İlçesi kurularak çevredeki kasaba belediyelerini kapsayan alanda Yeşilyurt ve Battalgazi İlçesi ile birlikte iki, toplam dört ilçeli Büyükşehir Belediye statüsünün kurulması aciliyet arzetmektedir.

Malatya Akdeniz, İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerini kara ve demiryolu ile birbirine bağlayan bir yerleşim yeridir. Ayrıca ulusal hava yolu ulaşım ağına da bağlıdır. Malatya merkezinin ilçe merkezleri arasındaki yolları asfalt, köyler arasındaki yollar ise kısmen asfalt kısmen de stabilizedir.

İlk yerleşim Geç Kalkolitik Çağda (İ.Ö. 3500-4000)’de kurulduğu görülmektedir. Malatya İ.Ö. 19-20 nci yüzyıllarda yörenin Asur’ların Anadolu’daki ticaret ve kervan yollarının yeri olup yörenin adı Asur ve Urartu kaynaklarında Maldia, Malidia ve Melitea olarak geçer. İ.Ö. 9. yy.’da Urartu egemenliğine giren Milidia İ.Ö. 8. yy.’da tekrar Asurlular egemenliğine girmiştir.

İ.Ö. 7. yy.’da Medlerin, İ.Ö. 6. yy.’da Persler’in, İ.Ö. 4. yy.’da Makedonyalıların daha sonra Selevkosların yönetimine girdi. Kısa bir süre sonra Kapadokia Krallığına bağlandı. Daha sonra bir süre bağımsız kalan Milidia İ.Ö. 120’de Puntus Devletinin himayesine girdi.

İ.Ö. 66 Roma yönetimine giren Milidia daha sonra Melitena adıyla Sasanilere karşı sınır kalesi vazifesi gördü. 6. yy.’da Bizanslıların himayesinde kaldı. 7. yy.’dan 10. yy.’a kadar Malatya Araplarla Bizanslılar arasında birçok defa el değiştirdi.

Araplar tarafından Malatiye adı verilen bu kent 1101 yılında Danişmendlilerin, 1105’de de Anadolu Selçukluların, 1399’da Yıldırım Beyazıt tarafından yağmalanan Malatya Dulkadiroğullarının yönetimine girdi. 1515’de Yavuz Sultan Selim tarafından Osmanlı topraklarına katıldı. Daha sonra Zulkariye eyaletine bağlı Malatya Sancağının merkezi oldu.

1839’da Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın kuvvetleriyle çarpışmaya hazırlanan Osmanlı Ordusunun bu kentte konaklaması sonucu kent halkı sayfiye yeri olan Aspuzu’ya göç etti. Aspuzu bugünkü Malatya’nın yeridir.

Malatya 1877’de Diyarbakır İline, 1900’de Mamüretül Aziz (Bugünkü Elazığ) vilayetine bağlandı. Malatya, Cumhuriyet’in ilanı ile il merkezi durumuna getirildi.

Malatya tarıma dayanmakla beraber sanayileşme yönünde de ekonomisinde gelişmeler görülmektedir.

Malatya’nın tarımı doğal kaynaklara dayalı olup, 422 299 hektarın üzerinde tarım arazisi mevcuttur.

Bu tarım arazilerinin 357 836 hektarı sulanabilir niteliktedir. 425 045 hektarlık tarım arazilerinin 356 909 hektarı tarla, 51 150 hektarı meyva, 3 840 hektarı sebze ve 9 859 hektarı da bağdır. Malatya’da narenciye hariç her türlü bitki yetişmektedir.

Halihazırda sulanmakta olan tarım arazileri DSİ projesi kapsamına giren Derme 10 400 hektar, Yazıhan sulaması 9 652 hektar, Tohma sahil sulama ve Şahnahan sulaması toplam 11 075 hektar, Akçadağ sulaması 9 350 hektar Doğanşehir sulaması 2 243 hektar, küçük su işleri ile 1 625 hektar olmak üzere (Mahallî sulamalar hariç) DSİ tarafından işletilen sulanan sahalar toplam 137 880 hektardır.

Malatya ilinde 144.280 ton yaş kayısının 134 180 tonu kurutularak 33 500 ton kuru kayısı üretilmektedir. Malatya, kuru kayısıdan yıllık yaklaşık 500-600 milyar TL civarında gelir sağlamaktadır.

Kayısı dışında 205 650 ton buğday, 161 500 ton pancar, 39 496 ton arpa, 1 334 ton mısır,1 021 ton nohut, 9 454 ton kuru fasulye, yeteri kadar çeşitli sebze, meyve, pirinç, pamuk, ayçiçeği, üzüm ve soya gibi mahsuller de üretilmektedir.

Sanayi ağırlığı merkezde teşekkül etmiş olup, kamu sektöründe bir adet şeker fabrikası, bir adet Sümerbank iplik fabrikası, Tekel tütün fabrikası ve Et Balık Kurumu kombinası mevcuttur.

Özel sektörde 22 adet tekstil, 23 adet kayısı imalat, 13 adet un ve bulgur, 3 adet yem imalat, 4 adet çivi ve tel, 8 adet ziraî aletler, 30 adet sac eşya ve muhtelif makina imalatı, 13 adet muhtelif gıda imalatı, 6 adet kereste ve mobilya, 9 adet plastik eşya imalatı ve 15 adet inşaat malzemesi imal eden fabrika mevcut olup, İlimiz Organize Sanayi Bölgesinde 58’i faal, 31’i inşaat ve 18’i de proje safhasında olmak üzere toplam 107 fabrika bulunmaktadır.

Malatya’nın orman varlığı il alanının % 9’una tekabül eden 112 500 hektar olup, orman alanının 5 115 hektarı koruluk, 19 000 hektarı iyi baltalık, 8 800 hektarı da bozuk baltalıktır.

Hayvancılık henüz fazla gelişmemiş olmasına rağmen yeterli mera ve geniş tarım arazilerinin mevcut olması, ayrıca üç yem fabrikasının da faaliyette olması, hayvancılığın kısa bir zamanda hızla gelişmesine neden olacaktır.

Malatya zengin yeraltı kaynaklarına sahip olup, krom, kurşun, amyant, bakır, mermer, seramik ham maddesi üretilmektedir. Hekimhan demir madenleri Türkiye’nin en önemli maden yataklarıdır.

MALATYA BELEDİYESİ MERKEZ İLE ÇEVRE BELEDİYE MERKEZLERİ ARASINDAKİ MESAFELER
 

Dilek Belediye Merkezi Arasındaki Mesafe	13	km.
Hanımınçiftliği ” ” ”	6.5	km.
Konak ” ” ”	7	km.
Orduzu ” ” ”	5	km.
Topsöğüt ” ” ”	3	km.
Yaygın ” ” ”	14	km.
Battalgazi ” ” ”	9	km.
Hasırcılar ” ” ”	12	km.
Hatunsuyu ” ” ”	7	km.
Yeşilyurt ” ” ”	9	km.
Bostanbaşı ” ” ”	5	km.
Gündüzbey ” ” ”	11	km.
Yakınca ” ” ”	9	km.
Şahnahan ” ” ”	6	km.
Beydağı ” ” ”	12	km.

Malatya Belediyesi ile çevre belediyelerin gerçekleşme durumları, Malatya merkez ilçeye bağlanması düşünülen 12 beldenin bütün alt yapıları, Malatya Merkez Belediyesinin altyapısı içerisinde bir bütün olarak göze çarpmaktadır. Adı geçen belediyelerin içme suyu ihtiyacı Malatya Belediyesinin işletmesinde bulunan Gündüzbey kaptajından karşılanmaktadır.

Kanalizasyon ise İller Bankası Genel Müdürlüğünce geliştirilen ve merkez belediyenin ödeneklerinden kesilen meblağla finanse edilen kanalizasyon, kollektörler ve arıtma tesisi tüm şehire hizmet verecek şekilde planlanmıştır. Halen inşaatı devam etmektedir.

Şehrin gelişimi daha ziyade doğu-batı istikametinde şehrin gelişme çizgisini oluşturan ve çevre yolu boyuncadır. Şehrin gelişimi daha ziyade kentin ortasından geçen çevre yolu civarında zuhur etmiş olup, çevre yolunun batı kesiminde hızlı ve şehrin diğer kesimlerinde normal kentsel gelişmeler müşahede edilmiştir. Malatya merkezinde takriben yılda 5 000-6 000 konut inşa edilmektedir.

Şehrin gelecekteki gelişimi, kentin her kesiminde görüleceği gibi İnönü Üniversitesi ve çevre yolu kesimlerinde hızla kentsel gelişmelerin olacağı tahmin edilmektedir.

Yukarıda açıklanan sebeplerden dolayı, ilimiz merkezinde geçmekte olan ve ili kuzey ve güney olarak ikiye bölen çevre yolunun (Malatya-Ankara) güneyinde Beydağı adıyla, kuzeyinde Fırat adıyla iki ilçe kurulması, Beydağı ilçesine Ek 1’deki 33 mahallenin, Ek 2’deki 10 köyün, Fırat İlçesine Ek 3’deki 73 mahallenin, Ek 4’deki 25 köyün bağlanması, ekonomik, sosyal,idarî, nüfus ve gelişme bakımından faydalı ve gereklidir.

MALATYA MİLLETVEKİLİ YAŞAR CANBAY’IN TEKLİFİ

MALATYA İLİ MERKEZİNDE FIRAT VE BEYDAĞI ADINDA İKİ İLÇE KURULMASI VE MEVCUT YEŞİLYURT İLE BATTALGAZİ İLÇE BELEDİYELERİ DE DAHİL EDİLMEK SURETİYLE MALATYA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KURULMASI HAKKINDA

MADDE 1. – Malatya İl Merkezinde Fırat ve Beydağı adında iki adet ilçe kurulmuştur.

MADDE 2. – Malatya İl Merkezinde; Gündüzbey, Yakınca, Bostanbaşı, Topsöğüt, Şahnahan, Dilek, Hatunsuyu, Orduzu, Hanımınçiftliği, Hasırcı, Beydağı, Yaygın, Konak Belediyelerinin kapsadığı alanlarda dahil edilmek suretiyle Beydağı, Battalgazi, Fırat ve Yeşilyurt ilçe belediyelerinden müteşekkil 27.6.1984 tarihli ve 3030 sayılı Kanun hükümlerine tâbi Malatya Büyükşehir Belediyesi kurulmuştur.

MADDE 3. – Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer.

MADDE 4. – Bu Kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür.