Dönem : 21 Yasama Yılı : 4

T.B.M.M. (S. Sayısı : 844)

Türk Vatandaşlığı Kanununda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun Tasarısı ve İçişleri Komisyonu Raporu (1/958)

T.C.

Başbakanlık 1.3.2002

Kanunlar ve Kararlar

Genel Müdürlüğü

Sayı : B.02.0.KKG.0.10/101-411/1087

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞINA

İçişleri Bakanlığınca hazırlanan ve Başkanlığınıza arzı Bakanlar Kurulunca 1.2.2002 tarihinde kararlaştırılan “Türk Vatandaşlığı Kanununda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun Tasarısı” ile gerekçesi ilişikte gönderilmiştir.

Gereğini arz ederim.

Bülent Ecevit

Başbakan

GENEL GEREKÇE

11.2.1964 tarihli ve 403 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu, 1981 yılında genel bir yeniden düzenlemeye tabi tutulmuş ve o tarihten sonra, küçük değişiklikler dışında tekrar ele alınmamıştır. Avrupa Birliğine uyum sürecine giren Ülkemiz, 403 sayılı Kanunu, günün değişen şartlarına göre yeniden düzenlemek zorundadır. 403 sayılı Kanun, Ülkemizin de imzalamayı düşündüğü Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi göz önüne alınarak değerlendirmeye tabi tutulmuş ve söz konusu değişikliklerin yapılması gerekli görülmüştür.

Ayrıca, adı geçen Kanunun eşitsizliğe yol açan ve uygulamada güçlükler yaratan bazı hükümlerinin de bu Tasarı ile yürürlükten kaldırılarak daha çağdaş hükümlerin uygulamaya konulması amaçlanmıştır.

MADDE GEREKÇELERİ

Madde 1. – 403 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununun halen yürürlükte bulunan 5 inci maddesine göre bir Türkle evlenen yabancı kadın vatansızsa veya evlenmekle eski vatandaşlığını kaybediyorsa ya da Kanunda öngörülen şekilde beyanda bulunmuşsa Türk vatandaşlığını kazanmaktadır.

Bu hüküm, hem kadın erkek eşitsizliğine neden olmakta, hem de evlilik kurumunun yozlaşmasına ve Türk vatandaşı olabilmek için sahte evlilikler yapılmasına yol açmaktadır. Bu sebeple, maddenin değiştirilmesi zorunlu hale gelmiştir

Yapılan değişiklikle, bir Türkle evlenen yabancı kadının Türk vatandaşlığını otomatik olarak kazanması uygulaması kaldırılarak, bu yolla vatandaşlığın kazanılması için en az üç yıl evli kalınması ve evliliğin devam etmesi şartı getirilmekte, evliliğin muvazaalı olup olmadığının çeşitli kriterlerle tespit edilmesi ve başvuran kişinin güvenlik soruşturmasına tabi tutulması uygulamasına geçilmektedir. Böylece, bir Türk vatandaşıyla evli yabancı erkek veya kadın; ciddi bir evlilik yapmışlarsa, en az üç yıldır evlilerse ve evlilik halen devam ediyorsa, güvenlik açısından yapılan inceleme ve soruşturma sonucunda da vatandaşlığa geçmelerinde herhangi bir sakıncalarının bulunmadığı tespit edilmişse, başvurdukları takdirde vatandaş olabileceklerdir. Ayrıca, buna ilişkin usul ve esaların Bakanlar Kurulunca çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenmesi öngörülmüştür.

Bunun yanı sıra madde ile, bir Türk vatandaşı ile evlenen yabancının, vatansız veya evlenmekle eski vatandaşlığını kaybediyor olması halinde Türk vatandaşlığını kendiliğinden kazanması, evlilik yoluyla Türk vatandaşlığını kazananların, evlenmenin butlanına karar verilmesi halinde, akitte hüsnüniyetli iseler Türk vatandaşlığını muhafaza etmeleri, butlanına karar verilmiş evlenmeden olan çocukların ise ana veya babaları hüsnüniyetli olmasalar dahi Türk vatandaşlığını muhafaza etmesi hükme bağlanmaktadır.

Getirilen bu düzenleme ile suiistimaller önlenebilecek ve kadın erkek eşitsizliği de sona erdirilmiş olacaktır.

Madde 2. – 403 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununa göre Türk vatandaşlığını kaybetmiş olanlar, bu Kanunun 8 inci maddesi uyarınca ikamet şartı aranmaksızın Bakanlar Kurulunca yeniden vatandaşlığa alınabilmektedir.

Madde ile, herhangi bir yolla Türk vatandaşlığını kaybedenlerden, yabancı erkekle evlenme nedeniyle Türk vatandaşlığını kaybeden ve bu evliliğin sona ermesinden itibaren üç yıl içinde seçme hakkını kullanmak suretiyle Türk vatandaşlığını kazanamayan kadınlar ile izin almak suretiyle Türk vatandaşlığından çıkanlardan Türk vatandaşlığına dönmek isteyenlerin yeniden vatandaşlığa alınma yetkisi İçişleri Bakanlığına devredilerek, bu kişilerin taleplerinin ve haklarındaki işlemlerin daha kısa sürede sonuçlandırılması amaçlanmıştır.

Madde 3. – Halen, vatandaşlıktan çıkma izni Bakanlar Kurulunca verilmektedir. Ancak, çıkma izni işlemlerinin daha hızlı ve daha basit bir prosedürle verilmesi bir çok defa gündeme gelmesine rağmen bugüne kadar gerçekleştirilememiştir. Madde ile, çıkma iznini verme yetkisi İçişleri Bakanlığına devredilerek işlemlerin kolaylaştırılması amaçlanmıştır.

Madde 4. –Tasarı ile getirilen yeni düzenleme ile vatandaşlıktan çıkma izninin İçişleri Bakanlığınca verilmesi öngörüldüğünden, buna paralel olarak, 403 sayılı Kanunun 29 uncu maddesinde yer alan “Bakanlar Kurulundan” ibaresi “İçişleri Bakanlığından” şeklinde değiştirilmiştir.

Madde 5. – Bilindiği gibi velayet hususu vatandaşlığın değiştirilmesini kapsamamaktadır. Ancak, yürürlükteki uygulamada, 15 yaşından küçük çocukların, velayete sahip ana ya da babaya bağlı olarak vatandaşlıktan çıkmaları öngörülmekte ve velayete sahip olmayan ana veya babanın muvafakatı dikkate alınmamaktadır. Bunun sonucunda, velayete sahip ana veya baba diğer eşin görüşünü sormadan, çocukları üzerinde vatandaşlık açısından tasarrufta bulunabilmektedir. Madde ile, 15 yaşından küçük çocuklarda velayete sahip olmayan ana veya babanın, 15 yaşından büyük çocuklar için ise çocuğun bu konuda muvafakatının alınması koşulu getirilerek, çocukların vatandaşlığı üzerinde ebeveynin birlikte tasarrufta bulunması ilkesi kabul edilmektedir. Bununla, iki tarafın rızasının olmadığı bir tasarrufun sakıncalarının ortadan kaldırılması amaçlanmıştır.

Ayrıca madde ile, ana veya babanın gerekli muvafakatı vermemeleri durumunda çocuğun zararına olabilecek durumların ortaya çıkmasının önlenmesi amacıyla, muvafakat verilmemesi halinde diğer tarafın mahkemeye başvurması ve mahkeme kararına göre işlem yapılması imkânı da getirilmektedir.

Madde 6. –403 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununun 5 inci maddesinde yapılan değişikliğe paralel olarak, aynı Kanunun 42 nci maddesinde 5 inci maddeye yapılan atıf yürürlükten kaldırılmaktadır.

Madde 7. – Yürürlük maddesidir.

Madde 8. –Yürütme maddesidir.

İçişleri Komisyonu Raporu

Türkiye Büyük Millet Meclisi

İçişleri Komisyonu 28.3.2002

Esas No. : 1/958

Karar No. : 29

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞINA

İçişleri Bakanlığınca hazırlanarak 1.3.2002 tarihinde Bakanlar Kurulunca Başkanlığınıza sunulan, “Türk Vatandaşlığı Kanununda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun Tasarısı”, Başkanlığınızca 7.3.2002 tarihinde Komisyonumuza havale edilmiş ve Komisyonumuz 28.3.2002 tarihli 19 uncu toplantısında İçişleri ve Adalet Bakanlıkları temsilcilerinin de katılımıyla Tasarıyı inceleyip görüşmüştür.

Tasarı ile Türk Vatandaşlığı Kanunu günün şartlarına uygun hale getirilmeye çalışılmakta; ülkemizin imzalamayı düşündüğü Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi doğrultusunda değişiklikler yapılmaktadır.

Tasarının tümü üzerinde yapılan görüşmelerde, evlilik yoluyla Türk Vatandaşlığının kazanılmasında erkek kadın eşitsizliğini gideren, vatandaşlıktan çıkma izninde bürokrasiyi azaltan, evlilik kurumunu yozlaşmaktan kurtaran Tasarının son derece olumlu olduğu ve bir an önce kanunlaşması gerektiği belirtilmiştir. Tasarının tümü üzerinde yapılan bu görüşmelerden sonra Tasarının tümü ile gerekçesi benimsenerek maddelerinin görüşülmesine geçilmesi kararlaştırılmıştır.

Tasarının maddeleri ile getirilen değişiklikler şöyle özetlenebilir:

1. Evlenme ile vatandaşlığın kazanılması durumunda, kadın ve erkek arasındaki eşitsizlik giderilmektedir. Türk Vatandaşlığı Kanununun 5 inci maddesine göre, bir Türk erkekle evlenen yabancı kadın, talebi halinde Türk Vatandaşlığını kazanabilirken, Türk kadınla evlenen yabancı erkek bu imkandan yararlanamamaktadır. Kadın-erkek eşitliğine açıkça aykırı olan bu durum, yabancı erkekle evlenen Türk kadınlarının ve evlendikleri kişilerin mağduriyetine yol açmaktadır. Bu nedenle Tasarının 1 inci maddesiyle Türk Vatandaşlığı Kanununun 5 inci maddesinde değişiklik yapılmakta ve Türk Vatandaşları ile evlenen yabancıların vatandaşlık kazanması konusunda aynı yöntem getirilmektedir. Bu yöntem madde içinde tanımlandığından, Tasarının 6 ncı maddesiyle, Türk Vatandaşlığı Kanununun 42 nci maddesinde değişiklik yapılmakta, “5 ve” ibaresi 42 nci madde metninden çıkarılmaktadır.

2. Evlilik kurumunun saygınlığı korunmaya çalışılmaktadır. Özellikle Ülkemizin bazı bölgelerinde Ülkemize giren yabancılar kanun dışı ilişkilere girmekte; toplum ahlâkı ve sağlığı ile aile düzenini bozmaktadırlar. Bu kişiler, Ülkemizde daha rahat hareket edebilmek; yasadışı faaliyetlerini vatandaşlara sunulan hakları da kullanarak sürdürebilmek için sahte evlilikler yapmakta ve vatandaşlığı kazandıktan sonra boşanmaktadırlar. Bu nedenle, Tasarının 1 inci maddesiyle, Vatandaşlık Kanununun 5 inci maddesinde değişiklik yapılarak evlenmenin kendiliğinden Türk vatandaşlığını kazandırmayacağı hüküm altına alınmaktadır. Buna göre, Türk kişiyle evlenen yabancının, Türk Vatandaşlığını kazanabilmesi için en az üç yıldan beri evli olması, fiilen birlikte yaşaması ve evliliğin devam etmesi gerekecektir. Böylece “Türk Vatandaşlığı” hakettiği saygın statüye kavuşturulmakta; evlilik kurumunun kötüye kullanılmasının önüne geçilmektedir.

3. Yurtdışında yaşayan Türk vatandaşları, yaşadıkları ülkelerin çifte vatandaşlığa imkan tanımaması ve vatandaşlarına ayrıcalıklar tanıması nedenleriyle, izinle Türk Vatandaşlığından çıkmakta ve yaşadıkları ülkelerin vatandaşlığına geçmektedirler. Ancak Türk Vatandaşlığı Kanununda, çıkma izni verme ve yeniden Türk Vatandaşlığına alma yetkisinin, Bakanlar Kuruluna verilmiş olması, birçok sorun taşımaktadır. İlk olarak yurtdışında yaşayan vatandaşlar, çıkma işleminin uzaması nedeniyle mağdur olmakta ve hak kayıplarına uğramaktadırlar. İkinci olarak Bakanlar Kurulu gereksiz ve yararsız bir iş yüküyle karşı karşıya kalmaktadır. Çünkü bu konudaki araştırma ve işlemlerin tümü İçişleri Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. Üçüncü olarak gereksiz yere yazışmalar yapılmakta, zaman, enerji ve kaynak israfı ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle Tasarının 2, 3 ve 4 üncü maddeleriyle Vatandaşlığı Kanununun 8, 20 ve 29 uncu maddelerinde değişiklik yapılarak yetki Bakanlar Kurulu yerine İçişleri Bakanlığına verilmektedir.

4. Çocukların vatandaşlığı üzerinde ebeveynlerin birlikte tasarrufta bulunması ilkesi getirilmektedir. Tasarının 5 inci maddesiyle, Türk Vatandaşlığı Kanununun 32 nci maddesinde değişiklik yapılarak, ana veya babanın vatandaşlıktan çıkması halinde, çocukların Türk Vatandaşlığını kaybı konusunda, velayete sahip olmayan ana ve babanın yazılı onaylarının alınması şartı getirilmektedir.

Tasarının yukarıda özetlenen düzenlemeleri içeren 1, 2, 3, 4, 5 ve 6 ncı maddeleri ile yürürlük ve yürütmeye ilişkin 7 ve 8 inci maddeleri Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir.

Komisyonumuz, yukarıda aktarılan düşünce doğrultusunda, Tasarının bir an önce kanunlaşmasını sağlamak amacıyla, İçtüzüğün 52 nci maddesi uyarınca öncelikle görüşülmesini Genel Kuruldan istemeyi kararlaştırmıştır.

Raporumuz, Genel Kurula sunulmak üzere arz olunur.

Başkan	Sözcü	Kâtip
Mehmet Pak	M. Cihan Yazar	Hasan Hüseyin Balak
İstanbul	Manisa	Tokat
Üye	Üye	Üye
Halil İbrahim Özsoy	Kemal Çelik	Tamer Kanber
Afyon	Antalya	Balıkesir
Üye	Üye	Üye
Hüsamettin Korkutata	Necmi Hoşver	Faruk Çelik
Bingöl	Bolu	Bursa
Üye	Üye	Üye
Hasan Akgün	Akif Serin	Ali Oğuz
Giresun	İçel	İstanbul
Üye	Üye	Üye
Kemal Vatan	Rifat Serdaroğlu	Ali Sezal
İzmir	İzmir	Kahramanmaraş
Üye		Üye
Zeki Eker		Abdullah Veli Seyda
Muş		Şırnak

HÜKÜMETİN TEKLİF ETTİĞİ METİN

TÜRK VATANDAŞLIĞI KANUNUNDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA İLİŞKİN

KANUN TASARISI

MADDE 1. – 11.2.1964 tarihli ve 403 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununun 5 inci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“Madde 5. – Bir Türk vatandaşı ile evlenme, kendiliğinden Türk vatandaşlığını bahşetmez. Ancak, bir Türk vatandaşı ile evlenme nedeniyle Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancılar, en az üç yıldan beri evli olmaları, fiilen birlikte yaşamaları ve evliliğin devamı kaydıyla, yurt içinde en büyük mülkî idare amirliklerine, yurt dışında ise Türk konsolosluklarına yazılı olarak başvuruda bulunabilirler. Başvuru üzerine İçişleri Bakanlığınca yapılacak inceleme ve soruşturma sonucunda, aranan şartları taşıdıkları anlaşılan kişiler, bu durumun tespitine ilişkin karar tarihinden itibaren Türk vatandaşlığını kazanırlar.

Ancak, bir Türk vatandaşı ile evlenen yabancı vatansızsa veya evlenmekle eski vatandaşlığını kaybediyorsa Türk vatandaşlığını kendiliğinden kazanır.

Evlilik yoluyla Türk vatandaşlığını kazananlar, evlenmenin butlanına karar verilmesi halinde, akitte hüsnüniyetli iseler Türk vatandaşlığını muhafaza ederler.

Butlanına karar verilmiş evlenmeden olan çocuklar ana veya babaları hüsnüniyetli olmasalar dahi Türk vatandaşlığını muhafaza ederler.

Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Bakanlar Kurulunca çıkartılacak yönetmelikle belirlenir.”

MADDE 2. – 403 sayılı Kanunun 8 inci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“Madde 8. – Bu Kanuna göre Türk vatandaşlığını kaybetmiş olanlardan; 19 uncu madde uyarınca yabancı erkekle evlenmek ve kocasının uyrukluğunu seçmek suretiyle Türk vatandaşlığını kaybeden ve 13 üncü maddede öngörülen süreyi geçiren kadınlar ile 20 nci madde uyarınca izin almak suretiyle Türk vatandaşlığından çıkanlar İçişleri Bakanlığınca, 25 inci madde uyarınca Bakanlar Kurulunca Türk vatandaşlığını kaybettiklerine karar verilenler ise Bakanlar Kurulu kararıyla, ikamet şartı aranmaksızın, yeniden vatandaşlığa alınabilir.”

MADDE 3. – 403 sayılı Kanunun 20 nci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“Madde 20. – Türk vatandaşlığından çıkma izni, aşağıdaki şartların varlığı halinde, İçişleri Bakanlığınca verilebilir.

a) Mümeyyiz ve reşit olmak,

b) Herhangi bir nedenle yabancı bir devlet vatandaşlığını kazanmış olmak veya başka bir devlet vatandaşlığını kazanacağına ilişkin inandırıcı belirtiler bulunmak.”

MADDE 4. – 403 sayılı Kanunun 29 uncu maddesinde yer alan “Bakanlar Kurulundan” ibaresi “İçişleri Bakanlığından” şeklinde değiştirilmiştir.

MADDE 5. – 403 sayılı Kanunun 32 nci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“Madde 32. – Türk vatandaşlığından çıkan babanın küçük çocukları;

a) Ananın ölmüş bulunması,

b) Ananın yabancı olması,

c) Velayetin babada bulunması ve ananın yazılı muvafakatının alınması,

Hallerinde babalarına bağlı olarak Türk vatandaşlığını kaybederler. Ancak ananın muvafakat etmemesi durumunda mahkemeden alınacak karara göre işlem yapılır.

Türk vatandaşlığından çıkan ananın küçük çocukları;

a) Babanın ölmüş bulunması,

b) Babanın belli olmaması,

c) Babanın yabancı olması,

d) Velayetin anada bulunması ve babanın yazılı muvafakatının alınması,

Hallerinde, analarına bağlı olarak Türk vatandaşlığını kaybederler. Ancak, babanın muvafakat etmemesi durumunda mahkemeden alınacak karara göre işlem yapılır.

Baba veya anaya bağlı olarak vatandaşlığın kaybı, çocuk 15 yaşından büyük ise, yazılı muvafakatına bağlıdır.

Bu madde hükümleri gereğince vatandaşlığın kaybı çocukları vatansız kılacak ise çocuklar Türk kalır.”

MADDE 6. – 403 sayılı Kanunun 42 nci maddesinin birinci fıkrasında yer alan “5 ve 19 uncu maddelerdeki” ibaresi “19 uncu maddedeki” şeklinde değiştirilmiştir.

MADDE 7. – Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer.

MADDE 8. – Bu Kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür.

İÇİŞLERİ KOMİSYONUNUN

KABUL ETTİĞİ METİN

TÜRK VATANDAŞLIĞI KANUNUNDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA İLİŞKİN

KANUN TASARISI

MADDE 1. – Tasarının 1 inci maddesi, Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir.

MADDE 2. – Tasarının 2 nci maddesi, Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir.

MADDE 3. – Tasarının 3 üncü maddesi, Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir.

MADDE 4. – Tasarının 4 üncü maddesi, Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir.

MADDE 5. – Tasarının 5 inci maddesi, Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir.

MADDE 6. – Tasarının 6 ncı maddesi, Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir.

MADDE 7. – Tasarının 7 nci maddesi, Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir.

MADDE 8. – Tasarının 8 inci maddesi, Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir.

Bülent Ecevit
Başbakan
Devlet Bak. ve Başb. Yrd.	Devlet Bak. ve Başb. Yrd.	Devlet Bak. ve Başb. Yrd.
D. Bahçeli	H. H. Özkan	M. Yılmaz
Devlet Bakanı V.	Devlet Bakanı	Devlet Bakanı
Prof. Dr. N. Çağan	Prof. Dr. T. Toskay	M. Keçeciler
Devlet Bakanı	Devlet Bakanı	Devlet Bakanı
Prof. Dr. Ş. S. Gürel	F. Bal	N. Arseven
Devlet Bakanı	Devlet Bakanı	Devlet Bakanı
M. Yılmaz	Prof. Dr. R. Mirzaoğlu	Dr. Y. Karakoyunlu
Devlet Bakanı	Devlet Bakanı	Devlet Bakanı
H. Gemici	Prof. Dr. Ş. Üşenmez	E. S. Gaydalı
Devlet Bakanı	Devlet Bakanı V.	Devlet Bakanı
F. Ünlü	F. Bal	R. Önal
Adalet Bakanı	Millî Savunma Bakanı	İçişleri Bakanı
Prof. Dr. H. S. Türk	S. Çakmakoğlu	R. K. Yücelen
Dışişleri Bakanı V.	Maliye Bakanı	Millî Eğitim Bakanı
Prof. Dr. Ş. S. Gürel	S. Oral	M. Bostancıoğlu
Bayındırlık ve İskân Bakanı	Sağlık Bakanı	Ulaştırma Bakanı
Prof. Dr. A. Akcan	Doç. Dr. O. Durmuş	O. Vural
Tarım ve Köyişleri Bakanı	Çalışma ve Sos. Güv. Bakanı	Sanayi ve Ticaret Bakanı
Prof. Dr. H. Y. Gökalp	Y. Okuyan	A. K. Tanrıkulu
En. ve Tab. Kay. Bakanı	Kültür Bakanı	Turizm Bakanı
Z. Çakan	M. İ. Talay	M. Taşar
Orman Bakanı		Çevre Bakanı
Prof. Dr. N. Çağan		F. Aytekin