ÇEKLE ÖDEMELERİN DÜZENLENMESİ VE ÇEK HAMİLLERİNİN
KORUNMASI HAKKINDA KANUNDA DEĞİŞİKLİK
YAPILMASINA İLİŞKİN KANUN
|
Kanun No. 4814 |
|
Kabul Tarihi : 26.2.2003 |
MADDE 1. - 19.3.1985 tarihli ve 3167 sayılı Çekle
Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanunun 2 nci
maddesi başlığı ile birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
Sorumluluk :
Madde 2. - Bankalar, çek hesabı
açmak maksadıyla bu Kanunla kendilerine verilen görev ve yükümlülükleri yerine
getirirken, çek hesabı açtırmak isteyenin yasaklılık ve engel durumu bulunup
bulunmadığını Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca 9 uncu maddeye göre
bankalara yapılan duyurular çerçevesinde her birinin kendi nezdinde oluşturduğu
kayıtlardan araştırırlar; ayrıca bu kişinin ekonomik ve sosyal durumu gibi
hususların belirlenmesinde gerekli basiret ve özeni gösterirler.
MADDE 2. – 3167 sayılı Kanunun 3 üncü maddesi başlığı
ile birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
Çek defterleri :
Madde 3. – Çek defterleri
bankalarca bastırılır.
Çek defterlerinin baskı şeklini
belirleyen esaslar, Türkiye Bankalar Birliğinin görüşü alınarak Türkiye
Cumhuriyet Merkez Bankasınca Resmî Gazetede yayımlanacak bir tebliğle
düzenlenir. Çek defterlerinin her yaprağına, çek hesabının bulunduğu şubenin
adı, hesap numarası ve hesap sahibinin vergi kimlik numarası yazılır; ancak,
hesap sahibinin vergi kimlik numarası hariç olmak üzere bunların yazılmamış
olması veya bankalarca baskı şekline ilişkin esaslara aykırı davranılması çekin
geçerliğini etkilemez.
29.6.1956 tarihli ve 6762 sayılı
Türk Ticaret Kanununun 692 nci maddesinde belirtilen unsurları taşımayan
senetler bu Kanun kapsamında kabul edilmez; ancak aynı Kanunun 693 üncü maddesi
hükmü saklıdır.
Bankalar, çek hesabı
açtıranların açık kimlik ve adreslerini saptamak için fotoğraflı nüfus cüzdanı
örnekleri ile yerleşim yeri belgelerini, tacir olanların ayrıca ticaret sicili
kayıtlarını almak, bunların açık kimliklerini, adreslerini, vergi kimlik
numaralarını ve çek hesabının kapatılma hallerini onbeş gün içinde Türkiye
Cumhuriyet Merkez Bankasına bildirmek ve bunlara ilişkin belgeleri hesapların
kapatılmalarını izleyen beşinci yılın sonuna kadar saklamak zorundadırlar.
Çekin karşılığının tamamen veya kısmen bulunmaması halinde hamilin talebi
üzerine keşidecinin bankaca bilinen adresleri kendisine verilir.
MADDE 3. – 3167 sayılı Kanunun 4 üncü maddesi aşağıdaki
şekilde değiştirilmiştir.
Madde 4. – Çek hesabı açılan
bankaya muhatap banka denir.
Koşullarına uygun ve karşılığı
var olan çek, muhatap bankanın herhangi bir şubesine ibraz edildiğinde hamilin
vergi kimlik numarası saptandıktan sonra ödenir. Ancak, çek hesabı açılmış olan
şube dışında herhangi bir şubeye ibraz edilen çek, o şubece karşılığı sorulmak
suretiyle ödenir.
Çekin karşılığının tamamen veya
kısmen bulunmaması halinde bankanın ödeme yükümlülüğü, 10 uncu maddede
belirlenen sorumluluk miktarı saklı kalmak üzere, çek hesabında bulunan
miktarla sınırlıdır. 10 uncu maddede belirlenen miktar dahil olmak üzere kısmî
ödeme halinde, çekin ön ve arka yüzünün onaylı fotokopisi ücretsiz olarak
hamile verilir. Çek hamili, bu fotokopiyle müracaat borçlularına veya kambiyo
senetleri hakkındaki takip usullerine başvurabileceği gibi; Cumhuriyet
savcılığına şikâyette bulunurken dilekçesine bu fotokopiyi ekleyebilir ve bunu
icra daireleri ile mahkemelerde ispat aracı olarak kullanabilir. Mahkeme veya
icra dairesinin istemi halinde çekin aslı bu mercilere gönderilir.
MADDE 4. - 3167 sayılı Kanunun 5 inci maddesi aşağıdaki
şekilde değiştirilmiştir.
Madde 5. - Çekin ibrazında karşılığının tamamen ödenmemesi veya çek hamili tarafından kısmî ödemenin kabul edilmemesi halinde, ibraz tarihi ile ödememe nedeni çekin üzerine yazılır ve çek, üzerine imzası alınarak hamiline geri verilir; çekin ön ve arka yüzünün fotokopisi banka tarafından saklanır.
MADDE 5. – 3167 sayılı Kanunun 6 ncı maddesine aşağıdaki
fıkralar eklenmiştir.
Yönetmelikte belirtilen esaslar
çerçevesinde çeklerin fizikî olarak ibraz edilmeksizin sadece çek bilgileri
üzerinden bankalararası takas odaları aracılığı ile elektronik ortamda muhatap
bankaya gönderilerek işlem görmesi, 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununun 710 uncu
maddesine göre takas odasına ibraz hükmündedir.
Takas odaları aracılığıyla ibraz
edilmiş çekler için, 10 uncu maddede belirlenen sorumluluk miktarı dahil kısmî
ödeme yapılmaz. Ancak, takas odaları aracılığıyla ibraz edilen çekin, hesapta
yeterli karşılığının olmadığının belirlenmesi halinde muhatap banka tarafından,
hesapta bulunan kısmî karşılık tutarı, çeki ibraz eden hamil lehine onbeş gün
süreyle bloke edilir.
MADDE 6. - 3167 sayılı Kanunun 7 nci maddesi aşağıdaki
şekilde değiştirilmiştir.
Madde 7. - Yeterli karşılığı bulunmadığı için çeki kısmen veya tamamen ödemeyen muhatap banka, hesap sahibine, kendisine ait bütün çek defterlerini aldığı bankalara geri vermesini, 8 inci maddede öngörülen sürenin bitiminden itibaren on gün içinde iadeli taahhütlü mektupla bildirir.
MADDE 7. - 3167 sayılı Kanunun 8 inci maddesi aşağıdaki
şekilde değiştirilmiştir.
Madde 8. - Çekte yazılı keşide gününe göre hesaplanacak ibraz süresinin bitim tarihinden itibaren en geç on gün içinde çekin karşılıksız kalan kısmını yüzde on tazminatı ve ibraz tarihinden ödeme gününe kadar geçen süre için 16a maddesine göre hesaplanacak gecikme faizi ile birlikte ödemek suretiyle düzeltme hakkını kullanan, çek keşide etmek hakkını yeniden kazanır.
MADDE 8. – 3167 sayılı Kanunun 9 uncu maddesi aşağıdaki
şekilde değiştirilmiştir.
Madde 9. – Muhatap banka, yeterli karşılığı olmadığı için çekin ödenmediğini ve hesap sahibi hakkında gereken bilgileri, ibraz tarihinden itibaren on gün içinde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasına bildirir. Bu bildirimden sonra çek tutarı ile 16c maddesinde öngörülen tazminat ve gecikme faizinin hamile veya hamile ödenmek üzere muhatap bankaya ödenmesi de, muhatap banka tarafından ödeme tarihinden itibaren on gün içinde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasına bildirilir. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası da bu bildirimleri en geç onbeş gün içinde bankalara duyurur.
MADDE 9. – 3167 sayılı Kanunun 10 uncu maddesi başlığı
ile birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
Bankanın sorumlu olduğu miktar :
Madde 10. – Muhatap banka,
süresinde ibraz edilen çekin karşılığının bulunmaması halinde her çek yaprağı
için üçyüzmilyon liraya kadar ve kısmen karşılığının bulunması halinde ise bu
miktarı her çek yaprağı için üçyüzmilyon liraya tamamlayacak biçimde ödeme
yapmakla yükümlüdür. Bu husus, hesap sahibi ile muhatap banka arasında çek
defterinin teslimi sırasında yapılmış olan dönülemeyecek bir gayri nakdî kredi
sözleşmesi hükmündedir.
Yukarıda belirtilen sorumluluk
miktarı, Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığınca yayımlanan toptan eşya
fiyatları yıllık endeksindeki değişmeler göz önünde tutularak Türkiye
Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından her yıl Ocak ayında belirlenir ve Resmî
Gazetede yayımlanır.
MADDE 10. - 3167 sayılı Kanunun 11 inci maddesi başlığı
ile birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankasınca ilân edilecek hususlar :
Madde 11. - Türkiye Cumhuriyet
Merkez Bankası, 16 ncı madde gereğince çek hesabı açtırmaktan yasaklamaya ve
16c maddesinin dördüncü fıkrası gereğince yasaklama kararının ortadan
kaldırılmasına dair mahkeme kararlarının Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasına
bildirilmesine ilişkin esas ve usulleri Adalet Bakanlığının; bankalara
duyurulmasına ilişkin esas ve usulleri Türkiye Bankalar Birliğinin görüşünü
alarak Resmî Gazetede yayımlanacak bir tebliğle düzenler.
Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankası, yeterli karşılığı olmadığı için ödenmeyen ve daha sonra ödenen
karşılıksız çekler ile hesap sahibi hakkındaki bilgilerin bankalardan toplanma
ve bankalara duyurulma esas ve usullerini Türkiye Bankalar Birliğinin görüşünü
alarak belirler ve Resmî Gazetede yayımlar. Bankalar belirlenen esas ve usuller
çerçevesinde bu bilgileri Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasına gönderirler.
MADDE 11. – 3167 sayılı Kanunun 13 üncü maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
Madde 13. – 7 nci madde
gereğince banka tarafından yapılan ihtarı aldığı veya almış sayıldığı tarihten
itibaren on gün içinde geçerli bir sebebe dayanmaksızın çek defterlerini geri
vermeyenlere, ilgili bankanın ihbarı üzerine üçyüzellimilyon liradan üçmilyar liraya
kadar ağır para cezası verilir. İlgili banka bu ihbarı yapmakla yükümlüdür.
16 ncı madde gereğince
hükmolunan yasaklama süresi içinde çek hesabı açtıranlara bir yıldan beş yıla
kadar hapis cezası verilir. Hakkında yasaklama kararı verilmiş kişilere yasaklama
süresi içinde çek hesabı açan bankalara birmilyar liradan beşmilyar liraya
kadar ağır para cezası verilir.
MADDE 12. - 3167 sayılı Kanunun 14 üncü maddesi başlığı
ile birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
Yetkili olmadığı halde çek defteri basanlar ve bastıranlar :
Madde 14. - Çek defteri basmaya
veya bastırmaya kanunen yetkili kılınanlar dışında çek defteri basanlara ve
bastıranlara iki yıldan beş yıla kadar hapis ve üçyüzellimilyon liradan
üçmilyar liraya kadar ağır para cezası verilir.
MADDE 13. - 3167 sayılı Kanunun 15 inci maddesi aşağıdaki
şekilde değiştirilmiştir.
Madde 15. - 3, 4, 5, 7, 9 ve 11 inci maddeler ile 13 üncü maddenin birinci fıkrasında yazılı yükümlülükleri yerine getirmeyen bankalar hakkında üçyüzellimilyon liradan üçmilyar liraya kadar ağır para cezasına hükmolunur. Yargılamada bankayı şube müdürü temsil eder.
MADDE 14. – 3167 sayılı Kanunun 16 ncı maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
Madde 16. – Üzerinde yazılı
keşide tarihinden önce veya ibraz süresi içinde 4 üncü madde uyarınca ibraz
edildiğinde, yeterli karşılığı bulunmaması nedeniyle kısmen de olsa ödenmeyen
çeki keşide eden hesap sahipleri veya yetkili temsilcileri, kanunların ayrıca
suç saydığı haller saklı kalmak üzere, çek bedeli tutarı kadar ağır para
cezasıyla cezalandırılırlar. Ancak verilecek para cezası seksenmilyar liradan
fazla olamaz. Bu miktar, 1.3.1926 tarihli ve 765 sayılı Türk Ceza Kanununun ek
2 nci maddesine göre her yıl artırılır. Bu suçtan mükerrirlere, bir yıldan beş
yıla kadar hapis cezası verilir.
Bu suçun, organ veya temsilcisi
tarafından tüzelkişi yararına işlenmesi halinde özel hukuk tüzelkişisi hakkında
da birinci fıkra uyarınca para cezasına hükmolunur. Ayrıca yetkili temsilci
tarafından yararına çek keşide edilen hesap sahibi gerçek kişi hakkında da bu
fıkra hükmü uygulanır.
Mahkeme, ayrıca işlenen suçun
niteliğine göre bir yıl ile beş yıl arasında belirleyeceği bir süre için hesap
sahiplerinin ve yetkili temsilcilerinin çek hesabı açtırmalarının
yasaklanmasına karar verir. Yasaklanma kararı bütün bankalara duyurulmak üzere
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasına bildirilir.
Kısmen veya tamamen karşılıksız
çıkan her çek yaprağı ayrı bir suç oluşturur.
MADDE 15. - 3167 sayılı Kanuna 16 ncı maddesinden sonra
gelmek üzere aşağıdaki 16a maddesi eklenmiştir.
Karşılıksız çekte gecikme faizi
:
MADDE 16a. - Çekin karşılıksız
kalan miktarı için gecikme faizi, ibraz tarihinden itibaren, 4.12.1984 tarihli
ve 3095 sayılı Kanunî Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanuna göre ticarî
işlerde temerrüt faizi oranı üzerinden hesaplanır.
MADDE 16. – 3167 sayılı Kanuna 16a maddesinden sonra
gelmek üzere aşağıdaki 16b maddesi eklenmiştir.
Soruşturma ve kovuşturma usulü,
görevli ve yetkili mahkeme :
MADDE 16b. – 16 ncı maddede
öngörülen suçlardan dolayı soruşturma ve kovuşturma yapılması, hamilin, çeki
elinde bulundurmaları koşulu ile ödemede bulunan cirantanın veya kanunî veya
akdî teminatı nedeniyle tam ödemede bulunan bankanın şikâyetine bağlıdır. Bu
suçlara çekin ibraz edildiği ya da keşide edildiği veya şikâyetçinin yerleşim
yerinin bulunduğu yer asliye ceza mahkemesinde bakılır.
Çekin karşılığının bulunmaması
nedeniyle şikâyet hakkı, 8 inci maddede belirtilen miktarın yatırılması için
öngörülen sürenin dolduğu tarihte; ihtiyatî tedbir kararı veya ödeme yasağı
nedeniyle süresi içinde ibrazında çek hakkında işlem yapılmaması halinde ise,
ihtiyatî tedbir kararının veya ödeme yasağının kalktığı tarihte doğar.
Hükmün kesinleşmesinden sonra
şikâyetten vazgeçildiğinde de, hüküm bütün cezaî sonuçları ile ortadan kalkar.
Bu suçlardan dolayı yapılan
yargılamalarda 4.4.1929 tarihli ve 1412 sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü
Kanununun 225 inci maddesi uygulanabilir.
Şikâyetten vazgeçme nedeniyle
davanın düşmesi halinde, müdahil, ödeme nedeniyle davanın düşmesi veya cezanın
ortadan kaldırılması halinde sanık veya hükümlü, yargılama giderlerinden
sorumlu olur.
MADDE 17. - 3167 sayılı Kanuna 16b maddesinden sonra
gelmek üzere aşağıdaki 16c maddesi eklenmiştir.
Davanın açılmasına engel olan,
davayı düşüren ve cezayı ortadan kaldıran nedenler :
MADDE 16c. - Aşağıda belirtilen
koşulların yerine getirilmesi halinde ceza davası açılmaz :
a) 8 inci maddeye göre düzeltme
hakkının kullanılması,
b) 8 inci maddede belirtilen
süre geçtikten sonra ve henüz dava açılmadan önce çek tutarı veya karşılıksız
kalan kısmı ile çek tutarına veya karşılıksız kalan kısmına ait yüzde oniki
tazminatın ve çekin ibrazından ödeme tarihine kadar geçen süre içinde 16a
maddesine göre hesaplanacak gecikme faizinin ödenmesi.
Dava açıldıktan sonra hüküm
verilinceye kadar geçen süre içinde, çek tutarı veya karşılıksız kalan kısmı
ile çek tutarına veya karşılıksız kalan kısmına ait yüzde onbeş tazminatın ve
çekin ibrazından ödeme tarihine kadar geçen süre içinde 16a maddesine göre
hesaplanacak gecikme faizinin ödenmesi halinde ceza davası düşer.
Hüküm verildikten sonra hüküm
kesinleşinceye kadar geçen süre içinde, çek tutarı veya karşılıksız kalan kısmı
ile çek tutarına veya karşılıksız kalan kısmına ait yüzde onsekiz tazminatın ve
çekin ibrazından ödeme tarihine kadar geçen süre içinde 16a maddesine göre
hesaplanacak gecikme faizinin ödenmesi halinde ceza davası düşer.
Hüküm kesinleştikten sonra çek
tutarı veya karşılıksız kalan kısmı ile çek tutarına veya karşılıksız kalan
kısmına ait yüzde yirmi tazminatın ve çekin ibrazından ödeme tarihine kadar
geçen süre içinde 16a maddesine göre hesaplanacak gecikme faizinin ödenmesi
halinde bütün cezaî sonuçları ile
birlikte hüküm ortadan kalkar.
Yukarıdaki fıkralarda belirtilen
ödemeler hamile veya hamile ödenmek üzere muhatap bankaya yapılabilir.
GEÇİCİ MADDE 1. - Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce
karşılıksız çekler hakkında açılmış bulunan davalarda, bu tarihten sonra
yapılacak ilk duruşmada hazır bulunmayan şikâyetçiye, ilk duruşmada hazır
bulunması veya bir vekil ile kendini temsil ettirmesi, duruşmaya gelmediği veya
vekil de göndermediği takdirde şikâyetten vazgeçmiş sayılacağı hususunda
davetiye çıkarılır. Bu davetiye, şikâyetçinin, mahkemeye bildirdiği; mahkemede
dinlenmemişse şikâyet dilekçesinde belirttiği adresine gönderilir. Davetiye
tebliğine veya tebliğ edilmiş sayılmasına rağmen üst üste iki duruşmaya
gelmeyen veya vekil de göndermeyen şikâyetçinin şikâyetinden vazgeçmiş
sayılmasına karar verilir. Şîkâyetçinin veya vekilinin haklı mazereti hâlinde
bu hüküm uygulanmaz.
Bu Kanunun yürürlüğe girdiği
tarihten önce işlenen karşılıksız çek keşide etme suçu hakkında, 3167 sayılı
Kanunun bu Kanunla değiştirilen 16 ncı maddesinin birinci fıkrasının son
cümlesi uygulanmaz.
Bu Kanunun yürürlüğe girdiği
tarihten önce 3167 sayılı Kanunun 16 ncı maddesinin kapsamına giren suç
nedeniyle;
a) Hükümlü ve tutuklu
bulunanların bu hallerinin derhal sona erdirilmesine ve tahliyelerine,
b) Bu Kanunun yürürlük
tarihinden itibaren üç ay içinde bunların dosyalarının ele alınarak hükümlüler
hakkındaki hapis cezalarının çek bedeli tutarı kadar ağır para cezasına
dönüştürülmesine, tutuklular hakkında talep edilmiş olan hapis cezaları yerine
çek bedeli tutarı kadar ağır para cezasına hükmedilmesine,
Mahkemesince karar verilir.
GEÇİCİ MADDE 2. - Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce
karşılıksız çek keşide etmiş bir kimsenin, bu tarihten sonraki üç ay içinde çek
tutarını veya karşılıksız kalan kısmını yüzde on tazminatı ve 16a maddesine
göre hesaplanacak gecikme faizi ile birlikte muhatap bankaya veya herhangi bir
şubesine ödemesi veya 3167 sayılı Kanunun 8 inci maddesine göre düzeltme hakkını kullanmak suretiyle hamilin
zararını karşılamış olması halinde şikâyetten vazgeçme koşulu aranmaksızın,
a) Hazırlık soruşturmasında
kovuşturmaya yer olmadığına,
b) Açılmış davaların
düşürülmesine,
c) Kesinleşmiş mahkûmiyet
hükümlerinin bütün cezaî sonuçları ile birlikte ortadan kaldırılmasına,
Karar verilir.
GEÇİCİ MADDE 3. - Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce
3167 sayılı Kanunun 13 üncü maddesinin ikinci fıkrası hükmüne aykırı fiilden
dolayı yapılmakta olan hazırlık soruşturmasında kovuşturmaya yer olmadığına;
görülmekte olan kamu davalarının ortadan kaldırılmasına karar verilir.
Bu suçtan dolayı verilen
mahkûmiyet hükümleri bütün kanunî sonuçları ile birlikte ortadan kalkar.
GEÇİCİ MADDE 4. - Bu Kanunun 10 uncu maddesi ile değiştirilen
3167 sayılı Kanunun 11 inci maddesinde yer alan esas ve usuller belirleninceye
kadar muhatap bankalarca yeterli karşılığı olmadığı için ödenmeyen çekler
ile sonraki ödemelere
ilişkin bilgiler, Türkiye
Cumhuriyet Merkez Bankasına bildirilir. Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankasınca da bu bilgilerin bankalara duyurulmasına devam olunur.
GEÇİCİ MADDE 5. - Bankalar, Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankasınca bu Kanunun yayımını izleyen bir ay içinde Resmî Gazetede
yayımlanacak bir tebliğle belirlenecek esaslara uygun olarak yeni çek
defterleri bastırırlar.
Bankalar, bu tebliğin yayımını
izleyen üçüncü ayın sonuna kadar müşterilerine yeni çek defterlerini verir ve
ellerindeki eski çek defterlerini imha ederler.
Bankaların, ikinci fıkrada
yazılı sürenin sonuna kadar müşterilerine verdikleri çek defterlerinden ötürü
3167 sayılı Kanunun 10 uncu maddesi uyarınca sorumlulukları her çek yaprağı
için altmışmilyon liradır.
MADDE 18. - Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
MADDE 19. - Bu Kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür.